Η αρχική γονιδιωματική αλληλουχία υποδηλώνει ότι ο ιός δεν έχει μεταλλαχθεί για να γίνει πιο μεταδοτικός. Τι εξηγεί, λοιπόν, την άνευ προηγουμένου εξάπλωση του σε όλο τον κόσμο;
Όταν ο Moritz Kraemer άκουσε για πρώτη φορά για το νέο ξέσπασμα της ευλογιάς των πιθήκων που εξαπλώθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, δεν ήταν μέσω συμβατικών επιστημονικών καναλιών ή από την Υπηρεσία Ασφάλειας Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου (UKHSA) – αλλά μέσω Twitter. Καθώς αναφέρονταν κάθε ύποπτο κρούσμα και οι ειδικοί στις μολυσματικές ασθένειες μοιράζονταν τις θεωρίες τους σε πραγματικό χρόνο, ο Kraemer – επιδημιολόγος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που ειδικεύεται στη μοντελοποίηση της εξάπλωσης μολυσματικών ασθενειών – ανησυχούσε όλο και περισσότερο.
«Συνειδητοποιήσαμε ότι αυτή η επιδημία ήταν ασυνήθιστη ως προς τη γεωγραφική της επέκταση, με ορισμένα κρούσματα να μην συνδέονται με ταξίδια», λέει. Στο παρελθόν, όταν εμφανιζόταν η ευλογιά των πιθήκων στην Ευρώπη ή τη Βόρεια Αμερική, τα αρχικά κρούσματα μπορούσαν να εντοπιστούν εύκολα σε χώρες όπου κυκλοφορεί ο ιός. Όχι, όμως αυτή τη φορά. Για να παρακολουθεί τον τρόπο εξάπλωσης του ιού, ο Kraemer δημιούργησε γρήγορα το Monkeypox Tracker, το οποίο συγκεντρώνει πληροφορίες για τα επιβεβαιωμένα και ύποπτα κρούσματα. Είναι αυτό το εργαλείο που οπτικοποιεί και τακτοποιεί όλα όσα είναι ασυνήθιστα σχετικά με τη νέα επιδημία.
Αν και η ευλογιά των πιθήκων είναι ενδημική στη Δυτική και Κεντρική Αφρική, δεν θεωρείται ότι είναι ιδιαίτερα μεταδοτική. Βρέθηκε για πρώτη φορά σε πιθήκους το 1958. Τα τρωκτικά και άλλα μικρά θηλαστικά πιστεύεται ότι είναι ο κύριος ξενιστής ζώων και ο ιός μεταδίδεται συχνότερα μέσω στενής επαφής μεταξύ αυτών των πλασμάτων και των ανθρώπων, προκαλώντας υψηλό πυρετό καθώς και ένα χαρακτηριστικό ανώμαλο εξάνθημα.
Μπορεί επίσης να μεταδοθεί μεταξύ των ανθρώπων – είτε μέσω σταγονιδίων του αναπνευστικού είτε μέσω των σωματικών υγρών ενός μολυσμένου ατόμου – αλλά αυτό τείνει να είναι λιγότερο συχνό, καθώς η ευλογιά των πιθήκων δεν είναι μεταδοτική έως ότου ένα άτομο εμφανίσει συμπτώματα, οπότε είναι πιο πιθανό να αναρρώνει σε απομόνωση και έτσι να αποφεύγει την επαφή με άλλους. Ο Mateo Prochazka, επιδημιολόγος στο UKHSA, λέει ότι μερικές από τις μεγαλύτερες αλυσίδες μετάδοσης που έχουν τεκμηριωθεί – μέχρι στιγμής – για τον ιό, είναι μόνο έξι διαδοχικές λοιμώξεις (από άτομο σε άτομο). Όμως, όπως δείχνει το Monkeypox Tracker, σωρεία κρουσμάτων εμφανίζονται ξαφνικά σε όλο τον κόσμο χωρίς σαφείς συνδέσεις με χώρες όπου ενδημεί ο ιός. Μέχρι σήμερα, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει τα περισσότερα επιβεβαιωμένα κρούσματα (57), μαζί με ορισμένα στην Πορτογαλία και την Ισπανία, αλλά κρούσματα έχουν επίσης εμφανιστεί τόσο στον Καναδά όσο και την Αυστραλία.
Τι συμβαίνει λοιπόν; Ορισμένοι επιστήμονες αρχικά υπέθεσαν ότι μπορεί να είχε εμφανιστεί μια νέα, πιο μεταδοτική παραλλαγή ευλογιάς των πιθήκων, αλλά τώρα που δημοσιεύονται οι πρώτες γονιδιωματικές αλληλουχίες του ιού μετά το ξέσπασμα, φαίνεται να υποδηλώνουν το αντίθετο. Την περασμένη Παρασκευή, επιστήμονες στο Ινστιτούτο Τροπικής Ιατρικής στην Αμβέρσα του Βελγίου, δημοσίευσαν μια αλληλουχία που απομονώθηκε από έναν 30χρονο ασθενή, που υποδηλώνει ότι η ευλογιά των πιθήκων που κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή είναι παρόμοια με αυτή που παρατηρήθηκε σε μια επιδημία το 2018. Μια άλλη ακολουθία από έναν Πορτογάλο ασθενή φαίνεται επίσης παρόμοια με τις μορφές του ιού που εντοπίστηκαν εκεί το 2018.
«Εάν τα γονιδιώματα του ιού από αυτήν την εστία είναι πολύ παρόμοια με τα προηγούμενα, θα νιώθαμε πιο σίγουροι ότι δεν υπήρξε κάποιο άλμα στη μεταδοτικότητα που βασίζεται στην εξέλιξη», λέει η Jo Walker, ερευνήτρια στο Yale School of Public Health. Φαίνεται πιο πιθανό ότι αυτή η επιδημία προήλθε από έξαρση κρουσμάτων σε περιοχές της Αφρικής, σε συνδυασμό με αύξηση των αεροπορικών ταξιδιών μετά το τέλος των περιορισμών της πανδημίας και μείωση της ανοσίας έναντι των ορθοποξικών ιών (orthopoxviruses) – της οικογένειας των ιών που περιλαμβάνει την ευλογιά την ευλογιά των πιθήκων, την ευλογιά των αγελάδων, και άλλες – σε μεγάλες περιοχές του πλανήτη. Ο Jamie Lloyd-Smith, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες, ο οποίος μελετά την ευλογιά των πιθήκων για περισσότερο από μια δεκαετία, λέει ότι η ανοσία έναντι αυτής της οικογένειας ιών άρχισε να μειώνεται στους ανθρώπους από τότε που εξαλείφθηκε η ευλογιά το 1980.
«Η εξάλειψη της ευλογιάς είναι ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα δημόσιας υγείας όλων των εποχών», λέει. «Αλλά μια φυσική συνέπεια της εξάλειψης ενός ορθοποξικού ιού που κυκλοφορούσε ευρέως στους ανθρώπους και στη συνέχεια, της διακοπής του προγράμματος εμβολιασμού που οδήγησε στην εκρίζωση, είναι ότι γενιές ανθρώπων δεν έχουν αναπτύξει ανοσία σε κανέναν ορθοποξικό ιό. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό κάνει πιο εύκολη τη ζωή του ιού της ευλογιάς των πιθήκων. Είναι σαν ένα μεγάλο απόθεμα καυσίμων που δεν έχει δει ποτέ σπινθήρα», προσθέτει.
Όμως, αυτό εξακολουθεί να μην απαντά στο κυρίαρχο ερώτημα: Γιατί τώρα; Μελέτες δείχνουν ότι η ευλογιά των πιθήκων αυξάνεται εδώ και αρκετά χρόνια στη Νιγηρία, στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (ΛΔΚ) και σε άλλα αφρικανικά κράτη, αλλά το ακριβές σημείο καμπής που οδήγησε σε ένα πολύ ευρύτερο ξέσπασμα σήμερα παραμένει μυστήριο. Οι επιστήμονες ελπίζουν ότι η περαιτέρω διερεύνηση της γενετικής αλληλουχίας και η ανίχνευση επαφών θα ρίξουν περισσότερο φως στο πότε και πώς ακριβώς ξεκίνησε η επιδημία.
«Οι δύο τάσεις της μείωσης της ανοσίας και της αύξησης των αεροπορικών ταξιδιών δεν εξηγούν γιατί συμβαίνει αυτό τώρα και όχι πριν από μερικά χρόνια ή σε μερικά χρόνια στο μέλλον», λέει η Walker. «Ίσως μια τυχαία σειρά μεταλλάξεων τους τελευταίους μήνες να οδήγησε σε όλα αυτά. Ή, ίσως η τύχη μας τελείωσε και χρειάστηκε μόνο ένα κρούσμα της ευλογιάς των πιθήκων να φτάσει σε ένα σημαντικό κέντρο πληθυσμού, να μπει σε ένα αεροπλάνο και να ξεκινήσει ανεπηρέαστο μια εστία», συμπληρώνει.
Υπάρχει επίσης το αίνιγμα του πώς ακριβώς μεταδίδεται ο ιός από άτομο σε άτομο. Το UKHSA έχει προτείνει ότι οι οδοί μετάδοσης θα μπορούσαν να είναι και σεξουαλικές, με βάση δεδομένα που δείχνουν ότι ένα ποσοστό των επιβεβαιωμένων περιπτώσεων είναι άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες, παρουσιάζοντας επώδυνα έλκη των γεννητικών οργάνων. Ωστόσο, αυτό δεν έχει περιγραφεί ποτέ με την ευλογιά των πιθήκων και άλλοι επιστήμονες έχουν προειδοποιήσει ότι δεν πρέπει να συνάγονται τέτοια συμπεράσματα σε αυτό το πρώιμο στάδιο της επιδημίας – λόγω του πιθανού στίγματος χαρακτηρισμού μιας επεκτεινόμενης εστίας ως τροφοδοτούμενης από σεξουαλική ασυδοσία.
«Δεν μου αρέσει να κάνω εικασίες γιατί δεν νομίζω ότι είναι χρήσιμο και μπορεί να τροφοδοτήσει την παραπληροφόρηση», λέει ο Boghuma Titanji, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Emory, ο οποίος έχει μελετήσει παλαιότερα κρούσματα ευλογιάς των πιθήκων. «Η σεξουαλική μετάδοση είναι πάντα ένας πιθανός τρόπος μετάδοσης για οποιοδήποτε παθογόνο που εξαπλώνεται μετά από στενή σωματική επαφή». Ωστόσο, καθώς εμφανίζονται νέα κρούσματα και οι ιοί απομονώνονται και αλληλουχούνται, θα είναι πιο πιθανό να στοιχειοθετηθούν τα δίκτυα μετάδοσης, λέει ο Titanji και προσθέται πως « μπορεί να μας δώσει πρόσθετες ενδείξεις για το πώς ακριβώς εξαπλώνεται ο ιός».
Όμως, ενώ η είδηση μιας μολυσματικής ασθένειας που φαίνεται να εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο έχει προκαλέσει ανησυχία στον απόηχο του κορονοϊού, υπάρχουν λιγότεροι λόγοι να φοβόμαστε. Η ευλογιά των πιθήκων είναι πολύ λιγότερο μεταδοτική, με αριθμό αναπαραγωγής – ο μέσος αριθμός ανθρώπων που θα κολλήσουν τον ιό από ένα μολυσμένο άτομο – κάπου μεταξύ ενός και δύο. Συγκριτικά, η παραλλαγή Omicron του έχει αριθμό αναπαραγωγής πάνω από επτά.
Ενώ η ευλογιά των πιθήκων μπορεί να είναι θανατηφόρα – το στέλεχος Congo Basin σκοτώνει έως και το 10% των μολυσμένων ατόμων – οι γονιδιωματικές αλληλουχίες φαίνεται να υποδεικνύουν ότι το νέο ξέσπασμα περιλαμβάνει το στέλεχος της Δυτικής Αφρικής, το οποίο έχει χαμηλότερο εκτιμώμενο ποσοστό θνησιμότητας (1%). Μέχρι στιγμής, δεν έχει αναφερθεί ασθενής που να έχει αρρωστήσει βαριά και υπάρχουν ήδη δύο εμβόλια διαθέσιμα στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική που αποτρέπουν τη νόσο, ακόμη και αν χρησιμοποιηθούν έως και τέσσερις ημέρες μετά την έκθεση ενός ατόμου.
Επιπλέον, οι απαντήσεις στην επιδημία ήταν γρήγορες. Το Ηνωμένο Βασίλειο εφαρμόζει ήδη στρατηγικές δακτυλίου εμβολιασμού – εμβολιάζοντας τις στενές επαφές όσων έχουν μολυνθεί από ευλογιά των πιθήκων – ενώ το UKHSA έχει εκδώσει ανακοίνωση λέγοντας ότι αυτοί οι άνθρωποι θα πρέπει επίσης να απομονωθούν για 21 ημέρες και να εργάζονται από το σπίτι. Την περασμένη Παρασκευή, το Βέλγιο έγινε η πρώτη χώρα που εισήγαγε υποχρεωτική καραντίνα 21 ημερών για όλους τους ασθενείς με ευλογιά των πιθήκων.
Ο Titanji λέει ότι οι χώρες μπορούν να ακολουθήσουν μια στρατηγική που έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία από το Καμερούν, τη Νιγηρία, τη Γκαμπόν και τη ΛΔ του Κονγκό, προκειμένου να περιορίσουν τα κρούσματα ευλογιάς των πιθήκων τα τελευταία χρόνια. «Γνωρίζουμε από προηγούμενα κρούσματα ότι η έγκαιρη ανίχνευση επαφών, τα τεστ και η απομόνωση θετικών κρουσμάτων είναι αποτελεσματικά στη διακοπή των αλυσίδων μετάδοσης», τονίζει.
Αυτή τη στιγμή, ο κόσμος βρίσκεται σε ιδιαίτερα καλή θέση για την εφαρμογή τέτοιων μέτρων, τα οποία έχουν βελτιωθεί τα τελευταία δύο χρόνια. Τα κέντρα προσδιορισμού αλληλουχίας γονιδιώματος που χρησιμοποιούνται για την ανάλυση δειγμάτων Covid-19 αναπροσαρμόστηκαν γρήγορα για την διερεύνηση της αλληλουχίας της ευλογιάς των πιθήκων, ενώ ο Bill Hanage, επιδημιολόγος στο Harvard TH Chan School of Public Health, λέει ότι χρησιμοποιεί τη νέα τεχνική ιικής επιτήρησης της δειγματοληψίας υγρών αποβλήτων – που είναι η αναζήτηση ιχνών του ιού που χύνονται στα λύματα – ως μια μέθοδο κατανόησης του πόσο διαδεδομένη είναι η επιδημία.
Οι επιστήμονες δεν αναμένουν ότι το τελευταίο ξέσπασμα θα εξελιχθεί σε σοβαρή επιδημία, αλλά πολλοί υποστηρίζουν ότι χρησιμεύει ως προειδοποιητικό σήμα για μια ομάδα ιών που εδώ και καιρό έχουν παραμεληθεί από τις αρχές δημόσιας υγείας και τα επιστημονικά περιοδικά. Ο Hanage επισημαίνει ότι η ομάδα του ιού ευλογιάς του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας είναι μόνο μια χούφτα προσωπικό, ενώ ο Titanji προσθέτει πως όταν ερευνητές στο Καμερούν προσπάθησαν να δημοσιεύσουν μια εργασία βασισμένη σε ένα ξέσπασμα του 2018, η εργασία τους απορρίφθηκε. Πιστεύει ότι, ενώ η τρέχουσα επιδημία μπορεί να περιοριστεί, δείχνει πόσο ζωτικής σημασίας είναι να συνεχίσουμε να ψάχνουμε για μελλοντικά στελέχη του ιού της ευλογιάς των πιθήκων που μπορεί να εξελιχθούν και να γίνουν πιο μεταδοτικά και ικανά να προκαλέσουν μεγάλη κρίση.
«Υπάρχουν ακόμη πολλά που μπορούμε να μάθουμε για αυτόν τον ιό», λέει. «Κάθε νέα επιδημία μας δίνει μια ευκαιρία να κάνουμε ακριβώς αυτό και να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι την επόμενη φορά», καταλήγει.
Πηγή: Wired
