Η ύπνωση έχει απεικονιστεί πολλάκις με χιουμοριστικό ή δραματικό τόνο στη μαζική κουλτούρα, συσκοτίζοντας την ίδια την πρακτική της.
Όταν εμφανίζεται, για παράδειγμα, στα επεισόδια του Σκούμπι Ντου, μόνο γέλια μπορεί να επιφέρει!
Ο βαθμός κατανόησης που έχουμε λοιπόν για την ύπνωση εξαντλείται συχνά στη χιουμοριστική παρουσίασή της, με τα γεγονότα που την αφορούν και την ακρίβεια της λειτουργίας της να διαστρεβλώνονται καθοριστικά.
Ας δούμε όμως κάτω από το πέπλο της αναπαράστασης τι είναι και κυρίως τι δεν είναι η τεχνική αυτή της καταβύθισης στο ασυνείδητο και τους ελεύθερους συνειρμούς…
Υπνωτική υποβολή
Η τέχνη της ύπνωσης βασίζεται εν πολλοίς στην υποβολή: σε εκείνη την κατάσταση συνείδησης δηλαδή που κάνει το υποκείμενο δεκτικό στους χειρισμούς του ανθρώπου που εκτελεί την υπνωτική διαδικασία (υπνωτιστής). Αποδεικνύεται λοιπόν ότι κάποιοι είναι πιο επιρρεπείς στην υποβολή απ’ ό,τι άλλοι, με τις έρευνες να υποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι που είναι δεκτικότεροι στην πρακτική αποκομίζουν συνήθως περισσότερα από την ύπνωση. Για όσους μάλιστα ανθίστανται σθεναρά να αφεθούν στα χέρια της, η ύπνωση δεν ενδείκνυται ως θεραπευτική επιλογή…
Μαζική ύπνωση
Όπως αναφέραμε ήδη, οι συνήθεις ανασυγκροτήσεις μας για την ύπνωση προέρχονται από τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, με τη δημοφιλή ιδέα να περιλαμβάνει έναν υπνωτιστή που κοιμίζει μαζικά ανθρώπους μπροστά σε ακροατήριο και τους βάζει κατόπιν να κάνουν μια σειρά από τρέλες. Η σκηνική αυτή ύπνωση χρησιμοποιείται φυσικά μόνο για διασκέδαση: είναι ένας συνδυασμός από φτηνά τρικ, με τους συμμετέχοντες να έχουν ελεγχθεί πρωτύτερα για τον βαθμό δεκτικότητας και αυθυποβολής τους. Ο σκοπός δεν είναι άλλος από την ψυχαγωγία του κοινού, με τη σχέση της ωστόσο με την πραγματική ύπνωση να είναι φευγαλέα…
Υπνοθεραπεία
Η βασική λειτουργία της ύπνωσης είναι η υπνοθεραπεία, η πρακτική δηλαδή της καταβύθισης στο ασυνείδητο του υποκειμένου για την αποφόρτιση αρνητικών μνημών ή την αλλαγή συμπεριφορών και στάσεων. Η ύπνωση εδώ είναι το μέσο για την επίτευξη μιας κατάστασης δεκτικότητας εκ μέρους του υποκειμένου, κάμπτοντας τις συνήθεις αντιστάσεις του συνειδητού του. Την ώρα βέβαια που η υπνοθεραπεία θεωρείται θεμιτή πρακτική, δεν είναι λίγες οι επιστημονικές κοινότητες που αμφισβητούν την αποτελεσματικότητά της…
Αυθυποβολή
Μπορεί να σας ξαφνιάσει το γεγονός, για την ύπνωση πάντως δεν είναι απαραίτητος ο υπνωτιστής: το μόνο που χρειάζεται είναι ένα δεκτικό υποκείμενο και η κατάλληλη γνώση! Η διαδικασία της αυθυποβολής μπορεί να ρίξει τον έμπειρο στις υπνωτιστικές τεχνικές άνθρωπο σε κατάσταση αυτο-ύπνωσης, επιτρέποντάς του να παρακάμψει τη συνείδηση και να έρθει σε επαφή με τα καλά κρυμμένα μυστικά της ασύνειδης απώθησής τους στον «σκοτεινό» ψυχικό τόπο. Μέθοδοι για την αυτο-ύπνωση υπάρχουν μάλιστα πολλές…
Υπνωτιστικές τεχνικές
Πολυάριθμες πρακτικές κυκλοφορούν για να περιέλθει το υποκείμενο σε κατάσταση ύπνωσης και όλες εξαρτώνται από τον βαθμό δεκτικότητάς του στην ίδια τη διαδικασία. Ο σκοπός είναι πάντα η διευκόλυνση της μεταβατικής περιόδου, μέχρι να επιτευχθεί η πολυπόθητη ψυχική κατάσταση, γεγονός που δεν έχει βέβαια χρονικό προσδιορισμό. Στη σκηνική ύπνωση που συνηθίζουμε να βλέπουμε στο σινεμά, για παράδειγμα, ο υπνωτιστής κοιμίζει μια σειρά από υποκείμενα στο φτερό, με το ακαριαίο της μεθόδου του να διασφαλίζεται φυσικά από την προσεκτική επιλογή ιδιαίτερα δεκτικών υποκειμένων…
Μνήμη
Και πάλι, η συνήθης αναπαράσταση που έχουμε για την ύπνωση θέλει τον άνθρωπο να ξεχνά τα πάντα που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια της ύπνωσης με το που ανακτά τη συνείδησή του. Αυτό μπορεί να είναι αληθές, υπό την αίρεση βέβαια ότι ο σκοπός της ύπνωσης ήταν για να ξεχάσει κάτι το υποκείμενο, με τη ρητή αναφορά του υπνωτιστή να είναι τελείως απαραίτητη. Έχει λοιπόν βρεθεί ότι οι υπνωτιστικές αυτές μνήμες μπορούν εύκολα να ανακληθούν κατόπιν, παρά τις προσπάθειες του συνειδητού να τις κρατήσει απωθημένες στις εσχατιές του ασυνειδήτου. Όταν μάλιστα ο σκοπός της ύπνωσης είναι ακριβώς αυτή η συνδιαλλαγή με τις μνήμες, τότε το υποκείμενο δεν τα ξεχνά όλα όταν ξυπνήσει…
Ιστορική χρήση
Γενικευμένη χρήση της υπνωτιστικής τεχνικής συναντάμε στις αρχές του 19ου αιώνα, ως τρόπο αναισθησίας: την ονόμασαν υπνοαναισθησία και χρησιμοποιήθηκε ευρέως σε κλινικές πράξεις. Η ιστορία της ύπνωσης πηγαίνει βέβαια πολύ παλιότερα, με τις πρώτες αναφορές της να χρονολογούνται 3.000 χρόνια πριν: οι αρχαίοι Αιγύπτιοι φέρονται να τη χρησιμοποίησαν πρώτοι, την ίδια ώρα που συναντάμε μαρτυρίες και στην αρχαία ελληνική κοινωνία…
Περιπέτειες αναγνώρισης
Παρά το γεγονός ότι ο Φρόιντ τη χρησιμοποιούσε ως τεχνική αποκάλυψης των σκοτεινών διεργασιών της ψυχής ήδη από τη δεκαετία του ’20, ήταν στη δεκαετία του ’50 όταν η ύπνωση αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά από επιστημονικό φορέα: ο έγκριτος οργανισμός American Medical Association αποφάσισε να εγκρίνει τη χρήση της τόσο για αμιγώς ιατρικές όσο και καθαρά ψυχολογικές εφαρμογές. Τρεις δεκαετίες βέβαια αργότερα, κάπου στο ’80, ο AMA απέσυρε την υποστήριξή του στην ύπνωση, παύοντας να τη θεωρεί πια έγκυρο ιατρικό εργαλείο. Η τύχη της ύπνωσης ως αναγνωρισμένης επιστημονικής διαδικασίας περνά μέχρι και σήμερα τη δική της περιπέτεια…
Αυτοέλεγχος
Ο διαπρεπέστερος ίσως μύθος που περιβάλλει την ύπνωση είναι αυτός που ισχυρίζεται ότι ο υπνωτιστής μπορεί να κάνει το υποκείμενο ό,τι θέλει! Κι όμως, οι θεραπευτές που χρησιμοποιούν ως επικουρικό εργαλείο την ύπνωση πληροφορούν πάντα τον πελάτη τους προκαταβολικά ότι δεν μπορούν να τον κάνουν να κάνει το οτιδήποτε χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του. Η ύπνωση, όπως είπαμε, περιλαμβάνει μια «χαλαρή» κατάσταση ψυχικής δεκτικότητας, την οποία είναι η προσωπικότητα που υποκειμένου που ελέγχει συνεχώς: κάθε απόφαση που παίρνει κάτω από καθεστώς ύπνωσης συνάδει με την ηθική του, την ίδια ώρα που αρνείται να προβεί σε πράξεις που δεν εντάσσονται στον προσωπικό κώδικα αρετής. Κανείς δεν μπορεί να κάνει τον υπνωτισμένο να εκτελέσει πράξεις που αντίκεινται στον χαρακτήρα του…
Συνείδηση
Είναι γνωστό ότι σε κατάσταση ύπνωσης το υποκείμενο δεν κοιμάται πραγματικά: όχι μόνο διατηρεί έναν βαθμό συνείδησης και ελέγχει απόλυτα τις πράξεις του, αλλά νεότερες έρευνες υποδεικνύουν ότι είναι πολύ πιο «ξύπνιο» απ’ όσο θα περίμενε κανείς. Παρά την κοινή της ρίζα με τον ύπνο, η ύπνωση είναι μια ενεργητική διαδικασία που ολοκληρώνεται μόνο με τη συνειδητή συμβολή του υποκειμένου καθ’ όλη τη διάρκεια της πράξης…
