Προσπαθήστε να θυμηθείτε τις πρώτες σας διακοπές ως παιδί. Μπορείτε να ανασύρετε από τη μνήμη σας το χρώμα του μαγιό που φορούσατε τότε, την υφή της άμμου στα πόδια και τα χέρια σας, ή τα συναισθήματα που νιώσατε όταν κολυμπήσατε για πρώτη φορά στη θάλασσα;
Οι πρώτες μας αναμνήσεις συνήθως «εμφανίζονται» μέσα στο μυαλό μας ως ξεθωριασμένες εικόνες και δεν έχουν καμία σχέση με τις σχεδόν «ολοζώντανες» μνήμες που έχουμε από το παρόν.
Με το χρόνο, οι αναμνήσεις όχι μόνο χάνουν τη ζωντάνια τους, αλλά μπορεί και να «παραμορφώνονται» καθώς οι πραγματικές μας εμπειρίες «μπλέκονται» με φανταστικές ιστορίες.
Η ικανότητα του εγκεφάλου να διατηρεί ή να αλλάζει τις αναμνήσεις μας εξαρτάται και επηρεάζεται από τις εμπειρίες μας. Ο σημερινός εαυτός μας «μορφοποιείται» όχι μόνο από την προσωπική μας πορεία μέχρι τώρα, αλλά και από τις «διανοητικές μας επισκέψεις» στο παρελθόν. Αυτό συμβαίνει όταν για παράδειγμα γελάτε σήμερα για ένα αστείο που είχατε ακούσει χτες, ή πριν από μερικές ημέρες, ή όταν θυμάστε κάποια ευχάριστη και αστεία στιγμή που είχε συμβεί πιο παλιά.
Αν κανείς «χάσει» αυτά τα κομμάτια του παρελθόντος του, χάνει κομμάτια της ταυτότητάς του.
Όμως που πάνε όλες αυτές οι αναμνήσεις;
Παρότι έχουν γίνει πολλές έρευνες πάνω στο θέμα, οι νευροεπιστήμονες δεν έχουν καταλήξει σε μία και μοναδική απάντηση, όπως αναφέρει σε άρθρο της στο Scientific American η Emilie Reas.
Μερικά από τα καλύτερα στοιχεία για το πώς ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τις αναμνήσεις, έχουν προέλθει από ασθενείς που… δεν μπορούν να θυμηθούν.
Αν ένα τμήμα του εγκεφάλου έχει υποστεί ζημιά και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια μνήμης, οι ερευνητές είναι σίγουροι ότι η περιοχή αυτή μπορεί να κατασκευάσει ή να ανακαλέσει μνήμες.
Τέτοιου είδους μελέτες έχουν δείξει ότι οι βλάβες στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου, εμποδίζουν τη δημιουργία νέων αναμνήσεων στους ανθρώπους. Όμως ένα ερώτημα «κλειδί» είναι τι συμβαίνει με μια ανάμνηση αφού έχει δημιουργηθεί. Μένει στον ιππόκαμπο ή φεύγει από εκεί και «μεταφέρεται» σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου;
Προκειμένου να δώσουν μια απάντηση σε αυτό το ερώτημα, οι επιστήμονες μελέτησαν παλιές αναμνήσεις που είχαν δημιουργηθεί πριν από μια βλάβη στον εγκέφαλο και ανακάλυψαν ένα μίγμα από αντιφατικά ευρήματα, που οδήγησαν στην ανάπτυξη διαφορετικών θεωριών.
Μία διάσημη θεωρία υποστηρίζει ότι ο ιππόκαμπος είναι σημαντικός μόνο για πρόσφατες αναμνήσεις, όχι όμως και για παλαιότερες.
Με την πάροδο του χρόνου, ο ιππόκαμπος «διδάσκει» στον φλοιό του εγκεφάλου, πώς να αναπαριστά μια ανάμνηση. Καθώς η μνήμη αυτή «ωριμάζει», ο ιππόκαμπος την «πετάει έξω» προκειμένου να βρει μια θέση στον φλοιό.
Αν κάποιος υποστεί μια βλάβη στον ιππόκαμπο σήμερα, μπορεί να θυμάται στιγμές από την παιδική του ηλικία, όχι όμως και από ένα δείπνο με φίλους την περασμένη εβδομάδα.
Ωστόσο, οι επιστήμονες έχουν συναντήσει κι άλλους ασθενείς με βλάβες στον ιππόκαμπο, που δεν μπορούν να ανακαλέσουν πολλές μνήμες από το μακρινό παρελθόν τους.
Μια εναλλακτική θεωρία, λαμβάνει υπόψιν αυτές τις διαφορές, και προτείνει ότι ο ιππόκαμπος αποθηκεύει επιλεκτικά ένα τύπο αναμνήσεων (episodic) και ο φλοιός του εγκεφάλου άλλο (semantic).
Οι επεισοδιακές (episodic) αναμνήσεις περιλαμβάνουν συνήθως πολλές λεπτομέρειες για τις παρελθοντικές εμπειρίες μας , ενώ οι σημασιολογικές (semantic) βασίζονται στις απρόσωπες, πραγματικές γνώσεις και εμπειρίες.
Καθώς οι μνήμες «γερνάνε», σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, αντιγράφονται πολλές φορές τόσο στον ιππόκαμπο, όσο και στο φλοιό.
Όλα τα αντίγραφα του φλοιού, δημιουργούν μία νέα «σημασιολογική μνήμη», που αναπαριστά μόνο την ουσία ή τα σημεία «κλειδιά» της συγκεκριμένης εμπειρίας, χωρίς πολλές λεπτομέρειες (episodic).
Και αυτή η θεωρία βρήκε «εφαρμογή» σε ασθενείς, οι οποίοι είχαν προβλήματα μνήμης, ανάλογα με τον «τύπο» της μνήμης και όχι με την «ηλικία» της.
Αυτοί οι ασθενείς δε μπορούσαν να θυμηθούν, για παράδειγμα, συγκεριμένες στιγμές από ένα ταξίδι που είχαν κάνει όταν ήταν παιδιά (episodic), αλλά θυμούνταν ότι είχαν κάνει αυτό το ταξίδι (semantic).
Ερευνητές από το πανεπιστήμιο Johns Hopkins ανέπτυξαν μία καινούρια θεωρία, η οποία ίσως μπορέσει να «συνταιριάξει» τις παραπάνω.
Αυτοί υποστηρίζουν ότι οι μνήμες μας διαφοροποιούνται κάθε φορά που τις ανακαλούμε.
Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, μία ανάμνηση κωδικοποιείται πρώτα από τη συντονισμένη δράση των νευρώνων στον ιππόκαμπο και το φλοιό.
Ο ιππόκαμπος λειτουργεί ως ο «διευθυντής» του εγκεφάλου, και λέει στον φλοιό ποιους συγκεκριμένους νευρώνες να ενεργοποιήσει. Κάθε φορά που ανακαλούμε κάτι στη μνήμη μας, ενεργοποιείται ένα παρόμοιο (αλλά όχι ταυτόσημο) σετ νευρώνων.
Οι νευρώνες που ενεργοποιούνται συχνά, γίνονται μέρος της μόνιμης μνήμης στο φλοιό, ενώ όσοι ενεργοποιούνται σπάνια… χάνονται.
Κάθε επανενεργοποίηση, κωδικοποιεί εκ νέου τη μνήμη, και ανάλογα με το ποιοι νευρώνες του φλοιού χρησιμοποιούνται, μπορεί να ενισχυθούν, ή να αποδυναμωθούν, ή να ενημερωθούν εκ νέου συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ανάμνησης.
Με λίγα λόγια, η νέα θεωρία υποστηρίζει ότι αυτό που παίζει ρόλο είναι «πόσο συχνά και πώς ανακαλούμε κάτι στη μνήμη μας».
Οι αναμνήσεις εξασθενούν και διαφοροποιούνται καθώς γερνάμε και σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, οι αλλαγές δεν έχουν να κάνουν τόσο με την ηλικία ή το περιεχόμενο της μνήμης, αλλά με το τι κάνουμε με αυτή την ανάμνηση και πώς τη χρησιμοποιούμε.
Το να αλλάξουμε το παρελθόν μας, λοιπόν, ίσως είναι πιο εύκολο απ’ ό,τι νομίζαμε. Αρκεί να το «δουλέψετε»… κάθε φορά που το σκέφτεστε!
