Γράφει ο Ιωάννης Γουδέβενος, Ομότιμος Καθηγητής Καρδιολογίας Ιατρικής Σχολής Ιωαννίνων, Πρόεδρος Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας
Όταν η χωρίς προηγούμενο πανδημία κοπάσει αισίως (παρ' ότι έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας) θα είναι ξεκάθαρο -ανάμεσα σε πολλά άλλα μαθήματα που θα έχουμε πάρει- ότι ο όγκος των χρόνιων παθήσεων, με προεξάρχουσες τις καρδιαγγειακές παθήσεις, οδήγησε τον ανθρώπινο πολιτισμό σε μεγάλο κίνδυνο.
Από το πρώτο καιρό της πανδημίας φάνηκε ξεκάθαρα ότι οι σοβαρές επιπλοκές και ο θάνατος ήταν αποτέλεσμα αλληλοαντίδρασης μεταξύ ενός αόρατου ιού και μιας μη υγιούς κοινωνίας (αυξημένοι θάνατοι στους ηλικιωμένους και σε άτομα με προβλήματα υγείας). Το 80% των ασθενών που χρειάσθηκαν εισαγωγή στην εντατική μονάδα νοσηλείας και το 70% που νοσηλεύθηκαν σε απλούς θαλάμους, είχε υποκείμενη νόσο. Οι πιο συχνές με πτωχή πρόγνωση υποκείμενες νόσοι, με ποσοστά περίπου 10% η κάθε καμία, ήταν ο διαβήτης, η πνευμονοπάθεια και οι καρδιαγγειακές παθήσεις. Ακολουθούν οι νεοπλασίες, οι αιμοκαθερόμενοι (όπως φάνηκε από τα κρούσματα σε νοσηλευτικό ίδρυμα) και η παχυσαρκία.
Γιατί οι καρδιαγγειακές παθήσεις παραμένουν από τις πιο σοβαρές αιτίες θανάτου
Οι καρδιαγγειακές παθήσεις και στην εποχή του κορωνοϊού συνεχίζουν να αποτελούν την κύρια αιτία θανάτου στις χαμηλού και μέσου εισοδήματος χώρες. Στη χώρα μας, όπως και σε άλλες χώρες του δυτικού κόσμου, παρατηρείται αύξηση της θνητότητας για τις ηλικίες 35-64 ετών λόγω καρδιαγγειακών παθήσεων. Τα ποσοστά αύξησης της θνησιμότητας λόγω καρδιακής ανεπάρκειας αυξάνουν σταθερά. Οι κύριες αιτίες για αυτά τα φαινόμενα είναι η αρρύθμιστη υπέρταση, η μη σωστή αντιμετώπιση της αυξημένης χοληστερόλης, τα απαράδεκτα ποσοστά καπνίσματος και ο αυξανόμενος επιπολασμός του διαβήτη και της παχυσαρκίας λόγω κακής διατροφής και μη άσκησης.
Αυτό όμως που είναι απόλυτα αληθές είναι ότι για την παχυσαρκία δε φταίνε τα άτομα αλλά η βιομηχανία τροφίμων. Αυτή τροφοδοτεί την αγορά με φτηνές επεξεργασμένες τροφές που τις κάνουν εύγεστες εμπλουτίζοντάς τες με ζάχαρη, αλάτι και λίπος. Ξοδεύοντας εκατομμύρια στη διαφήμιση, με φτηνές τιμές στοχεύουν στους δύσμοιρους φτωχούς που συνήθως είναι και παχύσαρκοι.
Αν και γνωρίζουμε ότι μειώνοντας το αλάτι, τη ζάχαρη και τα κορεσμένα λίπη γενικά, θα βελτιώναμε τη διατροφή σε όλο τον πληθυσμό, γεγονός που θα ωφελούσε περισσότερο τα στερημένα κοινωνικά άτομα, εντούτοις τέτοιες μαζικές αλλαγές συναντούν μεγάλες δυσκολίες καθώς συγκρούονται με ισχυρά οικονομικά συμφέροντα. Η κρίση στη δημόσια υγεία έχει αλλάξει δραματικά τη παροχή προληπτικής φροντίδας στους καρδιοπαθείς, την εφαρμογή υγιεινών μέτρων και την αλλαγή του τρόπου ζωής. Οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες που υπήρχαν επιδεινώθηκαν κυρίως στις μειονότητες (π.χ. Ρομά), πρόσφυγες, άνεργους και ανασφάλιστους. Σε ένα περιβάλλον κινούμενης άμμου, γεμάτο με άμεσες προκλήσεις, οι παρεμβάσεις στην υγεία που προσφέρουν μακροχρόνια οφέλη κινδυνεύουν να περιθωριοποιηθούν.
Η συνέχιση όμως των προσπαθειών με στόχο τη πρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί. Παρ' ότι αυτή τη στιγμή η COVID 19 αποτελεί όντως το πιο επείγον θέμα υγείας οι καρδιαγγειακές παθήσεις παραμένουν η πιο συχνή αιτία θανάτου στο κόσμο και στην χώρα μας με 30.000 θανάτους ετησίως, με το διαβήτη και τη παχυσαρκία να ακολουθούν και να παίρνουν διαστάσεις πανδημίας. Είναι λοιπόν εξόχως σημαντικό ακόμη και σ' αυτούς τους δοκιμαζόμενους χρόνους οι προσπάθειες για πρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων να παραμείνουν στη κορυφή των υγειονομικών, κοινωνικών και πολιτικών προτεραιοτήτων.
Πως θα προστατευθούν όσοι έχουν καρδιαγγειακές παθήσεις
Οι επιδημιολόγοι λένε συχνά ότι μέχρι να βρεθεί το εμβόλιο οι περιορισμοί στις κοινωνικές αποστάσεις θα διαρκέσουν για μήνες, με υφέσεις και εξάρσεις, που σημαίνει ότι για μακρύ χρονικό διάστημα μπορεί να χρειασθεί να μείνουμε ξανά στα σπίτια μας ή να ζούμε υπό περιορισμούς και για αυτό θα πρέπει να μάθουμε πώς θα ζούμε ασφαλώς. Επειδή οι καρδιοπαθείς κινδυνεύουν περισσότερο για σοβαρές επιπλοκές, υποθέτουμε ότι οι προσπάθειες για την πρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων θα έχουν άμεσες συνέπειες στη μείωση του όγκου των τωρινών και μελλοντικών εξάρσεων της νόσου.
Μια από τις συνέπειες της τρέχουσας κρίσης είναι το γεγονός ότι οι κοινωνικές αποστάσεις, και η δουλειά από το σπίτι μειώνουν τη φυσική δραστηριότητα. Οι ειδικοί συνιστούν, μεταξύ άλλων, περισσότερο άσκηση για όλη την οικογένεια, προσήλωση στην υγιεινή διατροφή και μείωση της λήψης θερμίδων για πρόληψη της παχυσαρκίας.
Επίσης, οι καπνιστές θα πρέπει να καταλάβουν ότι ήρθε πραγματικά η ώρα να μειώσουν δραστικά το κάπνισμα καθώς κινδυνεύουν τόσο από την COVID-19 όσο και από τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Αυτή λοιπόν η στιγμή είναι ιδανική για συμβουλές διακοπής του καπνίσματος (και του ατμίσματος).
H τηλεϊατρική αποτελεί κεντρικό εργαλείο στη άσκηση της μελλοντικής καρδιολογίας. Η πρόληψη είναι πολύ σημαντική διότι αποφεύγονται οι άσκοπες επισκέψεις στον ιατρό ή τα νοσοκομεία. Το ιστορικό, ο έλεγχος των εξετάσεων και η παρακολούθηση της πίεσης, καθώς και η φυσική εξέταση, δεν είναι τόσο απαραίτητα. Μέσω της τηλεϊατρικής ο ασθενής θα ελέγχει καλύτερα τους παράγοντες κινδύνου, θα τιτλοποιεί τα φάρμακά του, θα εκτιμά τη δίαιτα και τα επίπεδα φυσικής άσκησης, και θα γνωρίζει καλύτερα τις ημερήσιες υποχρεώσεις του.
Η δευτερογενής πρόληψη απευθύνεται σε ασθενείς με γνωστή καρδιαγγειακή πάθηση, είναι αυξημένου κινδύνου -ειδικά αν έχουν καρδιακή ανεπάρκεια- και χρήζουν περισσότερο αποτελεσματικούς τρόπους επικοινωνίας. Πρέπει να δοθεί έμφαση στην τήρηση λήψης των φαρμάκων στις δραστηριότητες και στον υγιεινό τρόπο ζωής. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στα φάρμακα (να υπάρχει απόθεμα φαρμάκων έξι μηνών) κάνοντας χρήση ηλεκτρονικής συνταγογράφησης και έχοντας επαφή με το φαρμακείο στο πλαίσιο καραντίνας. Οι ασθενείς πρέπει να έχουν συσκευή μέτρησης της αρτηριακής πίεσης και ζυγαριά. Πρέπει να εκπαιδευτούν όσον αφορά τα συμπτώματα, να μάθουν να μετρούν τις σφύξεις τους και να αναφέρουν κάθε διαταραχή και προσαρμογή των φαρμάκων. Συνολικά, το νέο σενάριο αποτυπώνει μια ανεκτίμητη ευκαιρία: ο ασθενής να ενστερνισθεί την πρόληψη με λιγότερη εξάρτηση από τη ιατρική αυθεντία. Ανάλογο πρόγραμμα που μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς με καρδιακή ανεπάρκεια, οι οποίοι δυσκολεύονται στις μετακινήσεις τους, είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα τη Ελληνικής Καρδιολογικής Εταιρείας (hcs.gr, ThessHF).
Η οικονομική κατάσταση θα χειροτερεύει για τους περισσότερους. Οι συστάσεις που συνήθως κοινοποιούνται είναι ανεφάρμοστες. Δεν μπορεί κάθε οικογένεια να διαθέτει ένα γυμναστή, ένα διαιτολόγο και ένα ψυχολόγο. Έτσι, οι καρδιολόγοι, αλλά και όλοι οι γιατροί, προσαρμοζόμενοι στο νέο περιβάλλον καλούνται να συνιστούν με φειδώ εξετάσεις και φάρμακα. Στην ρουτίνα της προληπτικής καρδιολογίας πρέπει να συμπεριλαμβάνεται και η εκπαίδευση για την αντιμετώπιση του άγχους (ακόμα και ο περιορισμός στην παρακολούθηση ενημερωτικών τηλεοπτικών εκπομπών για τον ιό). Η πανδημία θα μας κάνεις περισσότερο γνώστες στη κατανόηση πολλών παραγόντων που καθορίζουν την καρδιαγγειακή υγεία, τη νόσο και την έκβαση κάτω από διάφορες καταστάσεις.
Η πανδημία της COVID 19 μπορεί να μας διδάξει για το μέλλον
Παρά τις προκλήσεις που ήδη αντιμετωπίζουμε στη πρόληψη των καρδιαγγειακών παθήσεων σ' αυτή τη πρωτοφανή πανδημία, υπάρχουν περιθώρια για ελπίδα.
Ο καταιγισμός πληροφοριών που σχετίζονται με τον κορωνοϊό έχει αυξήσει την ευαισθητοποίηση του κοινού για τη σπουδαιότητα των καρδιαγγειακών παθήσεων και των παραγόντων κινδύνου τόσο για τις χρόνιες όσο και για τις μη χρόνιες παθήσεις. Η πανδημία της COVID 19 απέδειξε ότι οι κοινωνίες μπορούν να κάνουν εξαιρετικά πράγματα όταν χρειασθεί να αντιμετωπίσουν επείγουσες καταστάσεις. Τα επόμενα χρόνια ίσως κληθούμε να δράσουμε με παρόμοια αποφασιστικότητα, ανθεκτικότητα και καινοτομία για να αντιμετωπίσουμε την πανδημία της παχυσαρκίας και του διαβήτη που θα διαλύσουν τα συστήματα υγείας και την οικονομία, αν δεν δράσουμε έγκαιρα.
Εξαιρετικές πρόοδοι της τηλεϊατρικής στην μετά COVID 19 εποχή θα δώσουν την ευκαιρία για ενίσχυση της πρωτογενούς και δευτερογενούς φροντίδας με επιπτώσεις όχι μόνο στη νόσο COVID 19 αλλά και στη μείωση του όγκου των επιπλοκών και των θανάτων σε μελλοντικές εξάρσεις του ιού. Δεν είναι βέβαιο, αλλά πολύ πιθανόν η νοσηρότητα και η θνητότητα από την COVID 19 να ήταν μειωμένη αν επικεντρωνόμασταν περισσότερο στην επένδυση της υγείας του πληθυσμού.
Ποιο θα είναι το μέλλον της καρδιαγγειακής πρόληψης όπως αποτυπώνεται αυτή τη πρωτοφανή στιγμή στους σύγχρονους καιρούς; Είδαμε ότι ο ιός δεν κάνει διακρίσεις στη προσβολή αλλά στις επιπλοκές με προτίμηση τους ηλικιωμένους με προβλήματα υγείας και τις ασθενέστερες οικονομικές τάξεις (γέρος, φτωχός και άρρωστος που απευχόταν πάντα ο λαός). Στοχεύοντας συλλογικές και μέτριες βελτιώσεις σε πληθυσμιακούς κινδύνους μέσω μεγαλύτερων επενδύσεων στη δημόσια υγεία, μαζί με συνοπτικές προσεγγίσεις στη κλινική φροντίδα, θα μπορούσαμε να σώσουμε εκατομμύρια ζωές. Επιπλέον, ένας υγιέστερος πληθυσμός μπορεί να είναι περισσότερο ανθεκτικός σε μελλοντικές απειλές. Οι στρατηγικές με στόχο την ευρεία εφαρμογή αυτών των μέτρων πρέπει να αποτελέσει κορυφαία επιλογή.
