Ίσως ο Σίγκμουντ Φρόιντ να είχε δίκιο όταν έλεγε ότι οι απωθημένες αναμνήσεις μπορούν να προκαλέσουν «υστερία».
Ερευνητές από το πανεπιστήμιο King’s College του Λονδίνου και αυτό της Μελβούρνης βρήκαν –μελετώντας και αναλύοντας τομογραφίες εγκεφάλου- ότι το ψυχολογικό στρες μπορεί να ευθύνεται για την εμφάνιση ανεξήγητων σωματικών συμπτωμάτων, συμπεριλαμβανομένης της παράλυσης και των κρίσεων.
Οι ασθενείς εμφάνιζαν διαφορές στη λειτουργία του εγκεφάλου τους όταν έφερναν στη μνήμη τους τραυματικές αναμνήσεις, συγκριτικά με υγιείς εθελοντές, όπως αναφέρει μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στην τελευταία έκδοση του επιστημονικού εντύπου JAMA Psychiatry.
Πέρα από το γεγονός ότι τα ευρήματα των ερευνητών υποστηρίζουν τη θεωρία του Φρόιντ και βοηθούν στην ερμηνεία ενός από τα πιο κοινά παράπονα ασθενών που αντιμετωπίζουν οι νευρολόγοι, η έρευνα αυτή μπορεί να οδηγήσει και σε νέες προσεγγίσεις για τη θεραπεία ασθενών, των οποίων τα συμπτώματα παραγνωρίζονταν από τους γιατρούς κατά το παρελθόν.
«Είναι η πρώτη μελέτη, που έχει πέσει στην αντίληψή μου, και η οποία δείχνει πραγματικά ότι προηγούμενες τραυματικές εμπειρίες προκαλούν αυτού του είδους τις αντιδράσεις» ανέφερε στο δημοσιογράφο Jason Gale του Bloomberg ο καθηγητής φυσικής ιατρικής και αποκατάστασης του πανεπιστημίου της Γιούτα στις ΗΠΑ, John Speed. (Ο ίδιος δε συμμετείχε στην έρευνα).
Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν λειτουργικές μαγνητικές τομογραφίες, γνωστές ως fMRI, για να ανιχνεύσουν αλλαγές στη ροή του αίματος σε συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου -ενώ οι συμμετέχοντες εξετάστηκαν για το παρελθόν τους- παρέχοντας τόσο ανατομικές όσο και λειτουργικές απόψεις του εγκεφάλου τους.
Διαγνωστικά εργαλεία
«Ελπίζω σε μια δεκαετία περίπου να είμαστε σε θέση να χρησιμοποιούμε τις λειτουργικές μαγνητικές τομογραφίες ως διαγνωστικό εργαλείο» συνέχισε ο καθηγητής.
Σύμφωνα με την εταιρεία ερευνών Frost & Sullivan, που εδρεύει στην Καλιφόρνια, η αμερικανική αγορά για τα συστήματα MRI θα επεκταθεί κατά μέσο όρο 2,8% ετησίως, φτάνοντας τα 1,04 δισεκατομμύρια δολάρια το 2016, από 907 εκατομμύρια το 2011.
Οι απωθημένες αναμνήσεις αποτέλεσαν ένα δόγμα στις ψυχολογικές θεωρίες του Φρόιντ σχετικά με τη φύση των ασυνείδητων νοητικών διεργασιών.
Ο αυστριακός νευρολόγος, ο οποίος θεωρείται ο «πατέρας» της ψυχανάλυσης, χρησιμοποίησε τον όρο «απώθηση», για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο μπλοκάρει από τη συνειδητή του επίγνωση συναισθηματικά οδυνηρά γεγονότα και εμπειρίες.
Αυτός ο μηχανισμός αυτοπροστασίας, έλεγε, μπορούσε να προκαλέσει την εμφάνιση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων –στα οποία έδωσε τον τίτλο «υστερία»- κατά τη διάρκεια μιας διαδικασίας, που τώρα είναι γνωστή ως μετατροπή.
Διαταραχή μετατροπής
Η διαταραχή μετατροπής είναι μια ψυχική διαταραχή, κατά την οποία οι ασθενείς παρουσιάζουν συμπτώματα, που υποδεικνύουν κάποια νευρολογική ή άλλη γενική ιατρική κατάσταση, όπως μούδιασμα, ζαλάδα, παράλυση κ.ά, χωρίς όμως να μπορεί να δοθεί κάποια νευρολογική εξήγηση στο πρόβλημα τους.
Είναι ένας από τους κυριότερους λόγους, για τους οποίους οι άνθρωποι επισκέπτονται κάποιο νευρολόγο (αντιπροσωπεύοντας το 16% των ασθενών), σύμφωνα με μια διετή έρευνα που έγινε στη Σκωτία.
«Τα περιστατικά αυτά συνήθως εκδήλωναν αδυναμία, ή παράλυση στη μία πλευρά του σώματός τους, θυμίζοντας συμπτώματα εγκεφαλικού επεισοδίου. Σε αυτά μπορεί να περιλαμβάνονταν ακόμη και επιληπτικές κρίσεις. Οι γιατροί δεν κατάφεραν να βρουν ποτέ μια νευρολογική εξήγηση για την κατάσταση των ασθενών, καθώς ο εγκέφαλος, τα νεύρα και οι μύες τους φαίνονταν να λειτουργούν φυσιολογικά. Αυτό τους οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι τα συμπτώματά τους ήταν ψυχοσωματικά, κάνοντας τους να πιστεύουν ότι οι ασθενείς προσποιούνταν», δήλωσε ο Richard Kanaan, καθηγητής ψυχιατρικής στο πανεπιστήμιο της Μελβούρνης και ένας εκ των συγγραφέων της μελέτης.
«Παραμένει ελάχιστα κατανοητό, σε πολλούς γιατρούς. Εγώ είχα πάρα πολλούς ασθενείς οι οποίοι μου έλεγαν ότι δεν τους πίστευαν, ή ότι προσποιούνταν» πρόσθεσε ο J. Speed.
Στην έρευνα του καθηγητή Kanaan και των συναδέλφων του από το πανεπιστήμιο King’s College του Λονδίνου συμμετείχαν 12 ασθενείς με διαταραχή μετατροπής και 13 υγιείς ενήλικες.
Το φροϋδικό μοντέλο
Όλοι οι συμμετέχοντες είχαν βιώσει κάποια στρεσογόνα γεγονότα στη ζωή τους. Οι ερευνητές χρησιμοποίησαν fMRI για να εντοπίσουν περιοχές δραστηριότητας στον εγκέφαλό τους, όταν τους ζητήθηκε να ανακαλέσουν στη μνήμη τους λεπτομέρειες από εκείνες τις εμπειρίες.
Στους ασθενείς σε διαταραχή μετατροπής φάνηκε να ενεργοποιείται μια περιοχή του εγκεφάλου, γνωστή ως αριστερός πλαγιοπίσθιος προμετωπιαίος φλοιός, ενώ άλλες μνήμες –ακόμη κι εκείνες που προκαλούσαν αναστάτωση- και στις δύο ομάδες ασθενών ενεργοποιούσαν τον ιππόκαμπο, μια περιοχή του εγκεφάλου που παίζει σημαντικό ρόλο στη δημιουργία των αναμνήσεων.
Οι συγγραφείς εκτιμούν ότι οι ασθενείς με διαταραχή μετατροπής ενεργοποιούσαν ένα μέρος του εγκεφάλου τους, προκειμένου να μπλοκάρουν ένα άλλο, έτσι ώστε το συναισθηματικό περιεχόμενο ενός αγχωτικού γεγονότος να μπορεί να κατασταλεί/απωθηθεί.
«Νομίζω ότι είναι η πρώτη επιστημονική εξερεύνηση αυτού του φροϋδικού μοντέλου, που παρέμενε παραμελημένο για πολύ καιρό» συνέχισε ο καθηγητής Kanaan.
Στρες
«Τα ευρήματα αυτά πρέπει να επαναληφθούν και να επαληθευτούν σε μια ακόμη μελέτη, σε μεγαλύτερο δείγμα, προκειμένου να μπορούν να γίνουν αποδεκτά», πρόσθεσε ο ίδιος.
Ο Kanaan και οι συνεργάτες του εργάζονται τώρα επάνω σε ασθενείς που εισήχθησαν αρχικά στο νοσοκομείο με την υποψία εγκεφαλικού, που πρόσφατα είχαν βιώσει έντονο στρες και οι οποίοι δε βρέθηκε να πάσχουν από κάποια νευρολογική ασθένεια.
Η προσέγγιση του Φρόιντ στη φροντίδα ασθενών με διαταραχή μετατροπής ήταν να αποκαλύψει το απωθημένο τραύμα μέσω της ψυχοθεραπείας και να τους βοηθήσει να ανακαλέσουν στη μνήμη τους και να επανεπεξεργαστούν τις αναμνήσεις τους, ώστε να μπορέσουν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα.
Παρότι ο Φρόιντ δεν είχε τα απαραίτητα εργαλεία για να διερευνήσει τους μηχανισμούς με τους οποίους η διαταραχή μετατροπής μπορούσε να εμφανιστεί, ωστόσο «είχε πιάσει την ιδέα» συνέχισε ο Dr. Speed και κατέληξε: «Η διαταραχή μετατροπής είναι απλά μια ασυνήθιστη και πολύ σοβαρή εκδήλωση του στρες, κατά την οποία κάποια μηνύματα μπλοκάρονται από και προς τον εγκέφαλο».
