Παρά τη μεγάλη πρόοδο που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια στην αντιμετώπιση διαφόρων σοβαρών ασθενειών, η σύγχρονη κοινωνία φαίνεται να έρχεται σε επαφή με μία δυσεπίλυτη επιδημία, αυτή των διαταραχών πρόσληψης τροφής. Παρότι η ανορεξία και η βουλιμία είναι γένους θηλυκού και αφορούν ως επί το πλείστον έφηβες, τελευταία παρουσιάζεται αύξηση των περιπτώσεων αφενός μεν σε παιδιά και ενήλικες, αφετέρου δε και στους άρρενες.
Γενετικοί, ψυχολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες συμβάλουν στην εμφάνιση των διαταραχών πρόσληψης τροφής. Οι συγγενείς πρώτου βαθμού ανορεξικών ή βουλιμικών ασθενών έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να παρουσιάσουν και οι ίδιοι διαταραχή στην πρόσληψη της τροφής. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι ορμονικοί και νευροβιολογικοί παράγοντες πιθανώς να συμβάλλουν στην εξέλιξη των διαταραχών αυτών. Η δομή της οικογένειας, στοιχεία της προσωπικότητας, το στρες, η εφηβεία και κοινωνικοπολιτισμικοί παράγοντες επίσης ενοχοποιούνται.
Οι πιο συνηθισμένες διαταραχές πρόσληψης τροφής είναι η ψυχογενής ανορεξία, η ψυχογενής βουλιμία και η ψυχαναγκαστική υπερφαγία. Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής χαρακτηρίζονται από ακραία συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές σχετικά με τη λήψη τροφής, το βάρος και την εικόνα του σώματος.
Ψυχογενής Ανορεξία (anorexia nervosa)
Η περιγραφή της ψυχογενούς ανορεξίας έγινε το 19ο αιώνα στη Μ. Βρετανία και τη Γαλλία με αναφορές ήδη από το 17ο αιώνα. Η συστηματική όμως μελέτη της νόσου ξεκίνησε στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα και η επίπτωσή της φαίνεται να αυξάνεται σταθερά από το 1930.
Η ψυχογενής ανορεξία είναι μια σοβαρή και σε μερικές περιπτώσεις επικίνδυνη για τη ζωή ασθένεια, η οποία χαρακτηρίζεται από σημαντική μείωση της πρόσληψης τροφής. Οι πάσχοντες ασχολούνται υπερβολικά με το τι τρώνε, με τη μέτρηση των θερμίδων και αποστρέφονται καθετί παχυντικό. Έχουν διαταραγμένη εικόνα του σχήματος και βάρους του σώματος τους και έστω και αν είναι σημαντικά ελλιποβαροί επιμένουν ότι πρέπει να χάσουν ακόμα « κάποια λίγα κιλά » για να δείχνουν εντάξει. Η όλη κατάσταση οδηγεί σε επικίνδυνη απώλεια βάρους (περίπου κάτω από το 15% του φυσιολογικού).
Τα κύρια χαρακτηριστικά της νόσου είναι η εκούσια μείωση του σωματικού βάρους με μείωση του δείκτη μάζας σώματος (BMI) κάτω του 17,5, ο έντονος φόβος για αύξηση του βάρους και παχυσαρκία, η διαταραγμένη εικόνα του σώματος με αποτέλεσμα το άτομο, παρόλο που παραμένει ελλιποβαρές να συνεχίζει τις προσπάθειες για απώλεια βάρους ενώ αρνείται τη σοβαρότητα των επιπτώσεων του χαμηλού σωματικού του βάρους. Σε γυναίκες που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία παρατηρείται συχνά αμηνόρροια δηλαδή απουσία τουλάχιστον τριών διαδοχικών εμμηνορρυσιακών κύκλων.
Η ψυχογενής ανορεξία μπορεί να παρουσιαστεί σε άτομα οποιασδήποτε εθνικότητας ή κοινωνικοοικονομικής τάξης, συχνότερα δε αναπτύσσεται σε κορίτσια που ασχολούνται με τη γυμναστική, το μπαλέτο δραστηριότητες οι οποίες απαιτούν λεπτό σώμα. Στα αρχικά στάδια το άτομο περιορίζει την πρόσληψη τροφής στις διαιτητικές και επομένως υγιεινές τροφές και αποφεύγει την κατανάλωση λιπών και υδατανθράκων.
Ο/η ασθενής μετράει με ιδιαίτερη επιμέλεια τις θερμίδες που προσλαμβάνει και προσπαθεί η ημερήσια κατανάλωση να είναι η μικρότερη δυνατή. Χαρακτηριστικό γνώρισμα της ψυχογενούς ανορεξίας είναι η ικανοποίηση του ασθενούς όταν κατορθώνει να μειώσει το βάρος του. Η ιδιαίτερη σημασία του σωματικού σχήματος και βάρους για την αποτίμηση της προσωπικής αξίας σε συνδυασμό με τη μειωμένη, λόγω του υποσιτισμού, γαστρική κένωση συμμετέχουν στη διαιώνιση της διαταραχής, καθώς ο ασθενής λόγω της δυσπεψίας και του φουσκώματος που νιώθει περιορίζει περαιτέρω τα γεύματα. Στο βουλιμικό τύπο της ψυχογενούς ανορεξίας, ο περιορισμός της προσλαμβανόμενης τροφής συνδυάζεται με υπερφαγικά επεισόδια. Η υπερφαγία τελειώνει με την πρόκληση εμετού και μπορεί να συνδυάζεται με κατάχρηση καθαρτικών ή διουρητικών, ως μέσων απαλλαγής από το περιττό βάρος. Η πολύωρη γυμναστική και γενικότερα η αυξημένη σωματική δραστηριότητα αποτελεί έναν άλλο τρόπο μείωσης του βάρους.
Ψυχογενής Βουλιμία (bulimia nervosa)
Είναι επίσης μια σοβαρή ασθένεια, που χαρακτηρίζεται από ένα κύκλο συμπεριφορών, που συνήθως ξεκινούν με επεισόδια ανεξέλεγκτης και υπερβολικής πρόσληψης τροφής. Τυπικά, το άτομο «καταβροχθίζει» σε σύντομο χρόνο μεγάλες ποσότητες φαγητού συνήθως πλούσιες θερμιδικά (π.χ. σοκολάτες, τσιπς, μπισκότα κλπ.). Χαρακτηριστικά, όσο το επεισόδιο είναι σε εξέλιξη νιώθει ότι είναι αδύνατο να σταματήσει το φαγητό. Αμέσως μετά, κυριεύεται από συναισθήματα ενοχών και δυσανεξίας και ξεκινά ορισμένα μέτρα αντιμετώπισης όπως εντατική γυμναστική, προκλητός εμετός, χρήση φαρμάκων όπως διουρητικά και καθαρτικά, τα οποία συνήθως προσπαθεί να τα κρατήσει κρυφά. Το βάρος του ατόμου παραμένει κατά κανόνα στα ευρέως φυσιολογικά όρια.
Τα χαρακτηριστικά στοιχεία στη συμπεριφορά του ασθενούς με ψυχογενή βουλιμία είναι τα επανειλημμένα επεισόδια υπερφαγίας και η απώλεια αυτοελέγχου κατά την κατανάλωση της τροφής. Μεγάλη ποσότητα τροφής καταναλώνεται γρήγορα και το άτομο αισθάνεται ότι δεν μπορεί να σταματήσει να τρώει ή να ελέγξει τι και πόσο τρώει. Προκειμένου να αποτραπεί η αύξηση του βάρους ο ασθενής καταλήγει σε πρόκληση εμέτου, λήψη καθαρτικών, διουρητικών ή άλλων φαρμακευτικών σκευασμάτων, νηστεία ή υπερβολική άσκηση. Μολονότι η ψυχογενής βουλιμία συχνά θεωρείται σύμπτωμα της ψυχογενούς ανορεξίας, μπορεί να αποτελέσει ξεχωριστή διαταραχή πρόσληψης τροφής. Παρατηρείται συχνότερα σε νεαρές γυναίκες φυσιολογικού βάρους ή ελαφρά υπέρβαρες και σε συχνότητα 2-4% στους εφήβους. Σε σύγκριση με τα άτομα που πάσχουν από ψυχογενή ανορεξία, οι ασθενείς με ψυχογενή βουλιμία τείνουν να παρουσιάζουν συχνότερα συναισθηματικές διαταραχές, συνυπάρχει δε σε μεγάλο βαθμό με κατάθλιψη.
(Επεισοδιακή Πολυφαγία binge eating): Η κατάσταση αυτή σχετικά πρόσφατα αναγνωρίστηκε ως μια ξεχωριστή κατηγορία. Χχαρακτηρίζεται από επεισόδια ανεξέλεγκτης και παρορμητικής υπερφαγίας (binge eating), πέρα από το σημείο του να αισθανθείς «ικανοποιητικά χορτάτος». Όχι σπάνια, τα επεισόδια αυτά συνοδεύονται από ενοχές και δυσαρέσκεια για το γεγονός. Διαφέρει όμως από τη ψυχογενή βουλιμία στο ότι δεν υπάρχουν επεισόδια προκλητού εμετού. Υπάρχουν όμως περίοδοι επαναλαμβανόμενων διαιτών, για αυτό και σε κάποιες περιπτώσεις το βάρος αυτών των ανθρώπων μπορεί να κυμαίνεται υπερβολικά. Κατά καιρούς, σε πολλούς ανθρώπους, παρατηρούνται επεισόδια πολυφαγίας.
Συνήθως τα επεισόδια αυτά, εμφανίζονται μετά από μια περίοδο κατά την οποία τα άτομα κάνουν αυστηρή δίαιτα, η οποία μόλις τελειώσει δίνει τη θέση της στην πολυφαγία. Μέχρι στιγμής δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε την ακριβή αιτία για την οποία οι άνθρωποι τρώνε υπερβολικά • έχουν γίνει πολλές εικασίες για τα αίτια του προβλήματος τα οποία έρχονται να προστεθούν στο ιστορικό της αυστηρής δίαιτας που ακολούθησαν κάποιοι άνθρωποι στο παρελθόν.
Τα συνήθη αίτια είναι το άγχος, η ανησυχία για την πορεία μιας σχέσης, τα οικογενειακά προβλήματα, η κατάθλιψη και η ανία. Έως τώρα η έρευνα δεν έχει δώσει μια ικανοποιητική εξήγηση, μολονότι όπως προαναφέρθηκε οι ψυχοφυσιολογικές αλλαγές που προκύπτουν από μια αυστηρή δίαιτα ή οι ψυχολογικές μεταπτώσεις που συνδέονται με την αρνητική –καταθλιπτική διάθεση, μπορούν να προκαλέσουν την αλλαγή της ισορροπίας των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο που καταλήγουν στην επεισοδιακή πολυφαγία. Επειδή στη συντριπτική πλειοψηφία των πασχόντων η πολυφαγία δεν επηρεάζει την ποιότητα της ζωής τους, σπάνια επιδιώκεται η βοήθεια από κάποιον ειδικό.
Ωστόσο σε μερικές περιπτώσεις η ζωή του ατόμου επηρεάζεται, η ψυχική του υγεία αποδιοργανώνεται, η διαταραχή επεισοδιακής πολυφαγίας γίνεται κυρίαρχη στη διατροφική του συμπεριφορά και τότε ο πάσχων ζητά βοήθεια από εδικούς. Κάποιοι άνθρωποι, θεωρώντας πως αυτό από το οποίο πάσχουν είναι πρωτίστως η παχυσαρκία, και όχι η διαταραχή επεισοδιακής πολυφαγίας, απευθύνονται σε γιατρούς με στόχο την καταπολέμηση της παχυσαρκίας τους. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινίσουμε πως οι άνθρωποι που πάσχουν από επεισοδιακή πολυφαγία δεν έχουν συμπτώματα ψυχογενούς ανορεξίας, καθώς ο Δείκτης Σωματικής Μάζας είναι μεγαλύτερος του 17.5.Ούτε έχουν ψυχογενή βουλιμία, επειδή δεν χρησιμοποιούν επικίνδυνες μεθόδους ελέγχου του σωματικού βάρους, όπως ασιτία, εμετό, χρήση καθαρτικών φαρμάκων.
Ποσοστό που κυμαίνεται από το 10-30% των παχύσαρκων ανθρώπων που έχουν αρκετά συχνά επεισόδια πολυφαγίας, θεωρείται ότι πάσχουν από διαταραχή επεισοδιακής πολυφαγίας. Οι περισσότεροι ειδικοί θεωρούν πως η διάγνωση της επεισοδιακής πολυφαγίας, θα πρέπει να γίνεται μόνο όταν ο ασθενής είναι υπέρβαρος (ΔΜΣ>25) ή παχύσαρκος (ΔΜΔ >30). Ωστόσο, κάποιοι άλλοι δεν αποδέχονται ότι πρόκειται για μια διακριτή διαταραχή πρόσληψης τροφής και θεωρούν ότι όλες οι περιπτώσεις θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται στην κατηγορία. των Άτυπων Διαταραχών Πρόσληψης τροφής (EDNOS).
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Επεισοδιακής Πολυφαγίας
Επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας π.χ. καταναλώνεται μια σημαντικά μεγάλη ποσότητα φαγητού σε σύντομο χρονικό διάστημα, συνήθως μέσα σε 2 ώρες. Η ποσότητα του φαγητού που καταναλώνεται είναι σαφώς περισσότερη από αυτή που θα έτρωγαν οι υπόλοιποι άνθρωποι το ίδιο χρονικό διάστημα.
Κατά τη διάρκεια της επεισοδιακής πολυφαγίας, χάνεται ο έλεγχος του φαγητού π.χ. αισθάνεται ότι δεν μπορεί να σταματήσει να τρώει ή ότι έχει χάσει τον έλεγχο στον πώς και στο τι τρώει. Η επεισοδιακή πολυφαγία συνδέεται με τουλάχιστον τρία από τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
Τρώει πιο γρήγορα από ότι συνήθως
Τρώει μέχρι να νιώσει άβολα
Τρώει μεγάλες ποσότητες φαγητού, ακόμη και όταν δεν πεινάει
Τρώει μόνος του επειδή ντρέπεται σχετικά με το πόσο τρώει
Αισθάνεται αηδία για τον εαυτό του κατάθλιψη και ενοχές για την υπερφαγία
Είναι πολύ αγχωμένος σε σχέση με την επεισοδιακή πολυφαγία
Τα επεισόδια πολυφαγίας συμβαίνουν κατά μέσο όρο 2 μέρες την εβδομάδα για διάστημα 6 μηνών ή και περισσότερο
Η επεισοδιακή πολυφαγία, δεν συμβαίνει αποκλειστικά κατά τη διάρκεια της Νευρικής Ανορεξίας ή της Νευρικής Βουλιμίας.
Πηγή: ΑΝΑΣΑ
