Το βιολογικό μηχανισμό για τη γρήγορη αφύπνιση του εγκεφάλου από τον ύπνο και την αναισθησία ανακάλυψαν επιστήμονες στην Ελβετία, με επικεφαλής έναν ελληνικής καταγωγής ερευνητή. Η ανακάλυψη μπορεί να οδηγήσει μελλοντικά σε νέες θεραπείες για τις διαταραχές του ύπνου, καθώς και για την επαναφορά της συνείδησης σε ασθενείς-φυτά.
Οι ερευνητές, με επικεφαλής τον καθηγητή Αντουάν (Αντώνη) Αδαμαντίδη του Τμήματος Κλινικών Ερευνών του Πανεπιστημίου της Βέρνης και του Τμήματος Νευρολογίας του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου της ίδιας πόλης, έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό νευροεπιστήμης «Nature Neuroscience».
Η ποιότητα και η διάρκεια του ύπνου θεωρούνται πρόωρος δείκτης για πολλές νευρολογικές διαταραχές (Αλτσχάιμερ, Πάρκινσον, σχιζοφρένεια κ.α.), καθώς και για άλλες παθήσεις (καρδιολογικές, μεταβολικές, ορμονικές κ.α.). Το 10% έως 20% των ανθρώπων στις ανεπτυγμένες χώρες πάσχουν από χρόνια προβλήματα ύπνου, ενώ σχεδόν όλοι οι άνθρωποι βιώνουν τέτοια προβλήματα, ιδίως αϋπνία, σε κάποια περίοδο στη ζωή τους.
Οι επιστήμονες διεξάγουν πειράματα και κλινικές δοκιμές για να καταλάβουν καλύτερα με ποιους τρόπους τα εγκεφαλικά (νευρωνικά) «κυκλώματα» ελέγχουν τον κύκλο ύπνου-αφύπνισης, καθώς και τη συνείδηση.
Η ομάδα του Αδαμαντίδη εντόπισε ένα άγνωστο έως τώρα κύκλωμα στον εγκέφαλο των πειραματόζωων (ποντικιών), το οποίο προκαλεί ταχεία ενεργοποίηση της κατάστασης αφύπνισης, ενώ αντίστροφα, όταν αυτό το κύκλωμα μπλοκάρεται, τότε ο ύπνος γίνεται πιο βαθύς.
Ο ύπνος των ανθρώπων χωρίζεται σε δύο φάσεις: μία με ταχείες κινήσεις των κλειστών ματιών (Rapid Eye Movement-REM) που σηματοδοτεί τον βαθύ ύπνο και μία χωρίς τέτοιες κινήσεις (Non REM) που αντιστοιχεί στον ελαφρύ ύπνο. Από παλαιότερα, έχουν εντοπισθεί νευρωνικά κυκλώματα που ενεργοποιούνται αντίστοιχα στις δύο αυτές φάσεις. Όμως οι ακριβείς βιολογικοί μηχανισμοί που εμπλέκονται, παραμένουν άγνωστοι.
Ο Αδαμαντίδης ανακάλυψε ένα νέο νευρωνικό κύκλωμα μεταξύ του θαλάμου και του υποθαλάμου του εγκεφάλου. Η ενεργοποίηση αυτού του κυκλώματος τερματίζει άμεσα τον ελαφρύ ύπνο. Αντίστροφα, η «σίγαση» του εν λόγω κυκλώματος σταθεροποιεί τον ελαφρύ ύπνο και αυξάνει την έντασή του. Η χρόνια υπερδραστηριοποίηση του κυκλώματος αυτού μπορεί να προκαλέσει αϋπνία, ενώ η χρόνια υπολειτουργία του να επιφέρει υπνηλία.
Η δύναμη αφύπνισης του συγκεκριμένου κυκλώματος είναι τέτοια που, όπως έδειξαν τα πειράματα, μπορεί να «πυροδοτήσει» ακόμη και το ξύπνημα από την κατάσταση της αναισθησίας και να καταστήσει έτσι εφικτή την επαναφορά της συνείδησης. Η δυνατότητα αυτή, κατά τον Αδαμαντίδη, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί μελλοντικά σε ασθενείς με ελάχιστη έως μηδαμινή συνείδηση. Όπως είπε όμως, θα χρειασθεί ακόμη αρκετός χρόνος, εωσότου υπάρξουν νέες θεραπείες.
Ο Α.Αδαμαντίδης έκανε το διδακτορικό του στη νευροβιολογία στο βελγικό Πανεπιστήμιο της Λιέγης και μετά εργάσθηκε ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ της Καλιφόρνια. Διετέλεσε επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο ΜακΓκιλ του Καναδά και από το 2013 είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης. Έχει τιμηθεί με πολλά διεθνή βραβεία και έχει κάνει μεγάλο αριθμό επιστημονικών δημοσιεύσεων, έχοντας ειδικευθεί στα νευρωνικά κυκλώματα των καταστάσεων ύπνου και αφύπνισης.
