Γιατί τελικά ονειρευόμαστε; Ποιες βιολογικές ή συναισθηματικές μας ανάγκες ικανοποιούν τα όνειρα; Σουρεαλιστικά, απολύτως ρεαλιστικά, σαν να τα ζεις, τα όνειρα ξυπνούν όταν εμείς κοιμόμαστε. Είναι το κομμάτι του εαυτού σου που μοιάζει να δρα αχαλίνωτο και χωρίς περιορισμούς όταν σεύ μπαίνεις -για λίγες ώρες της ημέρας- σε μια ιδιότυπη ανυπαρξία. Ας δούμε τι λέει η επιστήμη για το ανεξερεύνητο 1/3 της ζωής μας.
Πόσες φορές σου έχει τύχει να σε κυνηγάει κάποιος στον ύπνο σου και ενώ πλησιάζεις την πόρτα που θα σε σώσει αυτή να απομακρύνεται διαρκώς; Και τη στιγμή που ο διώκτης σου είναι έτοιμος να σε αγγίξει να ξυπνάς σε συνθήκες απόλυτου πανικού, τον οποίο διαδέχεται η ευφορία της συνειδητοποίησης ότι «ήταν απλώς ένα όνειρο». Ή μήπως δεν ήταν, αλλά σημαίνει κάτι περισσότερο για τις ενδόμυχες σκέψεις σου;
Τι είναι το όνειρο;
Το όνειρο είναι μια συλλογή εικόνων και ιδεών που εμφανίζονται χωρίς τη θέλησή μας σε συγκεκριμένες στιγμές ξεκούρασης. Μόλις ξαπλώνουμε, οι χτύποι της καρδιάς μειώνονται, η θερμοκρασία πέφτει και ο εγκέφαλός μας επεξεργάζεται όσα συνέβησαν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σε αυτό το αρχικό στάδιο του ύπνου τα όνειρα αποτελούνται κυρίως από στιγμιαίες σκέψεις και εικόνες της μέρας που φεύγει. Αυτά τα όνειρα σπάνια τα θυμόμαστε στο τέλος του ύπνου μας. Μετά από περίπου 90 λεπτά μπαίνουμε στη φάση REM, που έχει πάρει το όνομά της από τη φράση Rapid Eye Movement, εξαιτίας της υψηλής κινητικότητας των ματιών. Στη φάση αυτή ο σουρεαλισμός δίνει ρεσιτάλ, καθώς βλέπουμε τα πιο περίεργα όνειρα. Η αμυγδαλή, η περιοχή του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για τα συναισθήματά μας, και ο ιππόκαμπος, η περιοχή της μνήμης, βρίσκονται σε διέγερση. Για το λόγο αυτό μάλιστα τα περίεργα όνειρα που βλέπουμε -προϊόντα του θυμικού μας- καταγράφονται στη μνήμη μας και τα αφηγούμαστε την άλλη μέρα. Κατά τη διάρκεια ενός οκτάωρου ύπνου εισερχόμαστε στη φάση REM 4-5 φορές, οπότε κόβουμε εισιτήριο για αρκετές παραστάσεις κάθε βράδυ, από τις οποίες σπάνια θυμόμαστε περισσότερες από μία.
Τι ρόλο παίζουν τα όνειρα;
Η κυρίαρχη θεώρηση θέλει τα όνειρα να παίζουν το ρόλο του «επεξεργαστή» όλων των νέων πληροφοριών, τις πιο σημαντικές εκ των οποίων καταχωρίζει στο… σκληρό σου δίσκο, τη μνήμη σου. Από τη στιγμή που η πληροφορία έχει αρχειοθετηθεί μπορεί να επηρεάσει τη συμπεριφορά και τις αποφάσεις σου όταν είσαι ξύπνιος ως εξής:
Τα όνειρα βοηθούν στην κατανόηση των νέων εμπειριών σου
Τα όνειρα της φάσης REM διατρέχουν τα παλιά γεγονότα και τα διανθίζουν με νέα σε τέτοια σειρά, ώστε να βγαίνει κάποιο νόημα. Για παράδειγμα, αν περνάς μια περίοδο άγχους με τη δουλειά σου, ίσως να δεις στον ύπνο σου μια άλλη στρεσογόνο κατάσταση που όντως έχεις περάσει. Τα όνειρα παγιώνουν τις πρόσφατες εμπειρίες σου και τις διασταυρώνουν με τις παλαιότερες, ώστε να μπορέσεις να βγάλεις νόημα για όσα σου συμβαίνουν. Αυτό εξηγεί γιατί σε όνειρα με πρόσφατα γεγονότα και πρωταγωνιστές ξαφνικά βλέπεις κάτι ή κάποιον από το μακρινό παρελθόν.
Κατά τη διάρκεια των εγκεφαλογραφημάτων που κάνουν οι επιστήμονες στη φάση REM βλέπουν ότι το οπτικό κέντρο του εγκεφάλου, η κατεξοχήν περιοχή δηλαδή που φιλτράρει κάθε νέα πληροφορία όταν είμαστε ξύπνιοι, είναι απενεργοποιημένη κατά τον ύπνο. Το κέντρο όμως των οπτικών αναμνήσεων -η αποθήκη δηλαδή των εικόνων μας- βρίσκεται σε υπερδιέγερση. Άρα κάθε εικόνα που βλέπεις στα όνειρά σου δεν είναι στην πραγματικότητα μια καινούρια εικόνα αλλά μια παλιά που ανασύρεις από τη μνήμη αου! Σαν να προσπαθεί ο εγκέφαλος να ταξινομήσει τις νέες εμπειρίες σε ένα άλμπουμ με παλιές οικογενειακές φωτογραφίες, προκειμένου να κατανοήσει καλύτερα τι συμβαίνει.
Τα όνειρα μας προετοιμάζουν για τις αλλαγές
Τα όνειρα μπορεί να λειτουργήσουν σαν μια πρόβα για επερχόμενες αλλαγές. Όταν κάποιος ονειρεύεται ότι παντρεύεται, βοηθιέται να προετοιμαστεί για εκείνη τη στιγμή, εφόσον φυσικά ήδη βρίσκεται σε μια σχέση που οδεύει προς τα εκεί. Αλλιώς ανήκει σε άλλη κατηγορία. Ο αθλητής που προπονείται σκληρά ονειρεύεται ότι ανεβαίνει στο πιο ψηλό σκαλί του βάθρου. Είναι και αυτό ένα είδος προετοιμασίας… για τους αισιόδοξους.
Τα όνειρα μας απαλύνουν τον πόνο της απώλειας
Τα όνειρά μας αλλάζουν όσο προσαρμοζόμαστε στην απώλεια. Σύμφωνα με έρευνα της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, μεταξύ ατόμων που είχαν χάσει αγαπημένους τους στα πρώτα στάδια του πένθους οι εκλιπόντες έκαναν συχνή εμφάνιση στα όνειρα των δικών τους και με τέτοιο ρεαλισμό σα να επέστρεφαν στη ζωή, σα να μην είχαν φύγει ποτέ, γεγονός μάλιστα που προκαλούσε και στιγμιαία σύγχυση ή αναστάτωση. Στα όνειρα που έρχονται μήνες μετά την απώλεια ή ακόμα και χρόνια η εμφάνιση του εκλιπόντος είναι πιο τρυφερή, προκαλεί όμορφα συναισθήματα και συχνά παρουσιάζεται παρηγορητικός προς τους δικούς του ή ακόμα και συμβουλευτικός. Αυτά είναι τα όνειρα που ανακουφίζουν τον πόνο της απώλειας.
Τα όνειρα διευκολύνουν την εκμάθηση, αλλιώς… υπνοπαιδεία
Τα αρχικά όνειρα, πριν από τη φάση REM, που συνήθως ασχολούνται με τα γεγονότα της ημέρας που έφυγε, φαίνεται ότι βοηθούν στην παγίωση των νέων πληροφοριών. Σε μια σειρά ερευνών των Εργαστηρίων Ύπνου του Χάρβαρντ τα υπό εξέταση άτομα έπαιζαν Tetris λίγο πριν κοιμηθούν. Το 75% έβλεπε στον ύπνο του το παιχνίδι στα αρχικά του όνειρα, παρατήρηση που έγινε εφικτή επειδή οι επιστήμονες ξύπνησαν τα άτομα πριν μπουν στη φάση REM. Το ίδιο πείραμα έγινε με πολλά ακόμα παιχνίδια και έδειξε ότι οι άνθρωποι που ήταν περισσότερο αφοσιωμένοι στο παιχνίδι είχαν περισσότερες πιθανότητες να το δουν στον ύπνο τους, σε μια προσπάθεια να βελτιώσουν τις ικανότητές τους σε αυτό.
