Ζήσης Ψάλλας
Γιατί οι ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη είναι τόσο συχνές; Οι ψυχολόγοι Marèn Hoogland και Annemie Ploeger ανέλυσαν τρεις κύριες θεωρίες από την εξελικτική ψυχολογία για να βρουν μια εξήγηση για τις ψυχικές διαταραχές. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ο συνδυασμός των τριών θεωριών θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τις ψυχικές διαταραχές και να βελτιώσουμε τις θεραπείες. Τα ευρήματά τους δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό Perspectives on Psychological Science.
Η πρώτη θεωρία περιλαμβάνει την έννοια των εξελικτικών αναντιστοιχιών, εξηγούν οι Hoogland και Ploeger. Μια εξελικτική αναντιστοιχία σημαίνει ότι η διαφορά μεταξύ του σημερινού μας περιβάλλοντος και αυτού στο οποίο εξελιχθήκαμε είναι τόσο μεγάλη που το σώμα και το μυαλό μας δεν μπορούν πλέον να συμβαδίσουν με όλες τις καινοτομίες.
Ως παραδείγματα αναφέρουν τη σύγχρονη καθιστική ζωή που κάνουμε, τα επεξεργασμένα τρόφιμα που τρώμε και το πανταχού παρόντα smartphone. Πρόκειται για καταστάσεις στις οποίες οι άνθρωποι δεν είναι καλά προσαρμοσμένοι, και τις ονομάζουμε εξελικτικές αναντιστοιχίες. Μπορούν να οδηγήσουν όχι μόνο σε καταστάσεις όπως ο διαβήτης τύπου 2 και οι καρδιαγγειακές παθήσεις, αλλά και σε ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη».
Η δεύτερη θεωρία ασχολείται με τις αναπτυξιακές αναντιστοιχίες. Σε ποιο βαθμό το σημερινό περιβάλλον μοιάζει με αυτό στο οποίο μεγαλώσατε ως παιδί; Αν αυτοί οι κόσμοι είναι πολύ μακριά ο ένας από τον άλλο, το ενήλικο μυαλό επιβαρύνεται υπερβολικά από τόσες πολλές νέες εντυπώσεις που μετά βίας είστε σε θέση να προσαρμοστείτε στο τρέχον περιβάλλον σας.
Ας υποθέσουμε, για παράδειγμα, ότι μεγαλώσατε σε ένα πολύ ήρεμο περιβάλλον και τώρα ζείτε σε μια πολυσύχναστη πόλη ή ότι προέρχεστε από χαμηλό μορφωτικό υπόβαθρο και πηγαίνετε στο πανεπιστήμιο. Ατομικές αναπτυξιακές αναντιστοιχίες όπως αυτές μπορούν επίσης να προκαλέσουν σε ασθένειες και προβλήματα ψυχικής υγείας.
Η τρίτη θεωρία αφορά τις ατομικές διαφορές. Μερικοί άνθρωποι παραμένουν υγιείς παρά τα οδυνηρά γεγονότα ή τις ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες, ενώ άλλοι μπορεί να αναπτύξουν μια ασθένεια κάτω από αυτές τις ίδιες συνθήκες. Τι θα μπορούσε να εξηγήσει τέτοιες σημαντικές ατομικές διαφορές;
Η θεωρία της διαφορικής ευαισθησίας υποστηρίζει ότι ορισμένοι άνθρωποι είναι πιο ευαίσθητοι στις περιβαλλοντικές συνθήκες από άλλους για γενετικούς λόγους. Αυτό μπορεί να σχετίζεται με το πώς μεγάλωσαν, αλλά και με παράγοντες του τρόπου ζωής, όπως η διατροφή και η άσκηση. Ωστόσο, παλαιότερη έρευνα που βασίστηκε σε αυτή τη θεωρία δείχνει ότι τα άτομα με ανθυγιεινό τρόπο ζωής που αναπτύσσουν μια ασθένεια ως απάντηση σε αρνητικές εμπειρίες ευδοκιμούν πραγματικά σε ένα πιο θετικό περιβάλλον. Αυτό σημαίνει ότι τα ίδια γονίδια συνδέονται τόσο με μια εξαιρετικά υψηλή ικανότητα αντιμετώπισης (σε ένα θετικό περιβάλλον) όσο και με μια χαμηλή ικανότητα αντιμετώπισης (σε αρνητικό περιβάλλον).
Σύμφωνα με τους Hoogland και Ploeger, πρέπει να ενσωματώσετε στοιχεία και από τις τρεις θεωρίες για να καταλήξετε σε μια ικανοποιητική εξήγηση για το τι προκαλεί ψυχικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη. Πολλοί θεραπευτές γνωρίζουν ότι οι κακές παιδικές εμπειρίες μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη προβλημάτων ψυχικής υγείας, αλλά όχι ότι οι μεγάλες διαφορές μεταξύ του παιδικού περιβάλλοντος ενός ατόμου και του περιβάλλοντος στο οποίο ζει ως ενήλικας συμβάλλουν επίσης.
