Γράφει η Ευαγγελία Χαρμανδάρη, Καθηγήτρια Παιδιατρικής – Παιδιατρικής Ενδοκρινολογίας
Η παχυσαρκία κατά την παιδική και εφηβική ηλικία αποτελεί ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα δημόσιας υγείας του 21ου αιώνα. Σύμφωνα με δεδομένα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), 41 εκατομμύρια παιδιά προσχολικής ηλικίας (<5 ετών) είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα, 340 εκατομμύρια παιδιά και έφηβοι ηλικίας 5-19 ετών είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι, και 124 εκατομμύρια παιδιά και έφηβοι είναι παχύσαρκοι. Στην Ελλάδα, ο επιπολασμός του υπέρβαρου και της παχυσαρκίας κυμαίνεται από 21% στην προσχολική ηλικία έως 41% στη σχολική και εφηβική ηλικία, και είναι σημαντικά υψηλότερος από το σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών (15% και 25%, αντίστοιχα).
Η παχυσαρκία αποτελεί χρόνια νόσο με πολλές και σημαντικές επιπλοκές, όπως Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2, υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, καρδιαγγειακά προβλήματα και κακοήθειες, και οδηγεί σε αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα. Εκτός από την αυξημένη νοσηρότητα και θνησιμότητα, η παχυσαρκία ευθύνεται και για ένα σημαντικά υψηλό ποσοστό των δαπανών δημόσιας υγείας. Οι οικονομικές επιπτώσεις από την παχυσαρκία παγκοσμίως ανέρχονται σε περίπου 2 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, ή 2.8% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ποσό περίπου ισοδύναμο με τον παγκόσμιο οικονομικό αντίκτυπο από το κάπνισμα ή την ένοπλη βία, τον πόλεμο και την τρομοκρατία.
Τα υπέρβαρα και παχύσαρκα παιδιά και έφηβοι είναι πιο πιθανόν να γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες, και να αναπτύξουν σε νεαρότερη ηλικία νοσήματα που οδηγούν σε πρώιμη θνησιμότητα. Η πιθανότητα αυτή κυμαίνεται από 8% για παιδιά ηλικίας 1-2 ετών χωρίς παχύσαρκους γονείς έως 79% για παιδιά/εφήβους 10 – 14 ετών με τουλάχιστον έναν παχύσαρκο γονέα. Μετά την ηλικία των 6 ετών, η πιθανότητα να έχουν παχυσαρκία στην ενήλικη ζωή υπερβαίνει το 50%, σε σύγκριση με περίπου 10% για τα μη παχύσαρκα παιδιά. Η παχυσαρκία των γονέων υπερδιπλασιάζει τον κίνδυνο παχυσαρκίας στην ενήλικη ζωή σε όλα τα παιδιά ηλικίας κάτω των 10 ετών.
Επομένως, είναι απολύτως απαραίτητο να δοθεί έμφαση τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας κατά την παιδική και εφηβική ηλικία, ώστε να βοηθήσουμε αποτελεσματικά στη βελτίωση της υγείας των πολιτών της χώρας μας, καθώς και στην ελάττωση του κόστους νοσηλείας τους λόγω των επιπλοκών της παχυσαρκίας.
Πρόσφατα αναπτύξαμε και χρησιμοποιήσαμε καινοτόμες E-Health εφαρμογές για την πρόληψη και αντιμετώπιση της παχυσαρκίας στα παιδιά και εφήβους.
Η πρώτη ηλεκτρονική εφαρμογή που αναπτύξαμε μέσα στα πλαίσια του Προγράμματος ΕΣΠΑ ‘Ανάπτυξη Εθνικού Συστήματος Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Παχυσαρκίας κατά την Παιδική και Εφηβική Ηλικία’ ονομάζεται ‘Εθνικό Μητρώο Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Παχυσαρκίας κατά την Παιδική και Εφηβική Ηλικία’, και εφαρμόζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα και παγκοσμίως από τον Σεπτέμβριο 2015. Το Εθνικό Μητρώο διασφαλίζει την καταγραφή και διαχρονική παρακολούθηση παιδιών και εφήβων σε όλη τη χώρα, καθώς και την καθοδήγηση Παιδιάτρων και Γενικών Ιατρών με συγκεκριμένες, σαφείς και αναλυτικές οδηγίες σχετικά με την διατροφή, άσκηση και ιατρική παρακολούθηση των παιδιών. Για το έργο αυτό βραβευθήκαμε με το βραβείο BRONZE στην κατηγορία “e-Health / Η1.1 Ψηφιακές εφαρμογές για την ολοκληρωμένη φροντίδα ασθενών” από τα Healthcare Business Awards 2016.
Η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των παρεμβάσεων που προτείνονται στο ‘Εθνικό Μητρώο Πρόληψης και Αντιμετώπισης της Παχυσαρκίας’ πραγματοποιήθηκε στο Ιατρείο Αντιμετώπισης Αυξημένου Βάρους Σώματος, το οποίο λειτουργεί καθημερινά στη Μονάδα Ενδοκρινολογίας, Μεταβολισμού και Διαβήτη της Α’ Παιδιατρικής Κλινικής της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, στο Νοσοκομείο Παίδων ‘Η Αγία Σοφία’. Το Ιατρείο αποτελεί το μεγαλύτερο Κέντρο Παιδικής Παχυσαρκίας στην Ελλάδα και ένα από τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη, παρακολουθεί περισσότερα από 3000 παιδιά και εφήβους, και είναι στελεχωμένο με Ιατρικό προσωπικό, Διατροφολόγο, Καθηγητή Φυσικής Αγωγής και Παιδοψυχολόγο. Πρόσφατη ανάλυση δεδομένων μας από 2.500 περίπου παιδιά και εφήβους έδειξε ότι οι παρεμβάσεις που προτείνονται οδήγησαν σε ελάττωση του ποσοστού παχυσαρκίας κατά 30% και της υπερβαρότητας κατά 35% μέσα σε ένα έτος, ενώ παράλληλα διαπιστώνεται σημαντική βελτίωση των καρδιομεταβολικών δεικτών, προσφέροντας έτσι στους ασθενείς μας την προοπτική για καλύτερη υγεία στην ενήλικη ζωή. Τα παραπάνω αποτελέσματα υποδηλώνουν ότι το έργο αυτό μπορεί να δώσει λύσεις οριστικές και αποτελεσματικές στο πρόβλημα της παχυσαρκίας στη χώρα μας.
Το έργο που επιτελούμε στο Ιατρείο Αντιμετώπισης Αυξημένου Βάρους Σώματος για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας σε παιδιά και εφήβους βραβεύθηκε με τα βραβεία PLATINUM & GOLD στην κατηγορία “Ερευνητικό Έργο σε Πανεπιστήμια / Εκπαιδευτικά Ιδρύματα / Ερευνητικά Κέντρα / Νοσοκομεία” στα Healthcare Business Awards 2020, με το βραβείο BRONZE στα Healthcare Business Awards 2021, καθώς και με τα βραβεία PLATINUM & GOLD στα Patient Partnerships Awards 2022.
Το Πρόγραμμα ‘PEDOBESITY: Ανάπτυξη Ευφυών Πολυεπίπεδων Πληροφοριακών Συστημάτων και Εξειδικευμένων Αλγορίθμων Τεχνητής Νοημοσύνης για την Εξατομικευμένη Αντιμετώπιση της Παιδικής και Εφηβικής Παχυσαρκίας’ στοχεύει στην ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του προβλήματος μέσα στα πλαίσια της ιατρικής ακριβείας (precision medicine) και της εξατομικευμένης ιατρικής αντιμετώπισης (personalized management).
Τέλος το Πρόγραμμα ‘BigO: Δεδομένα Mεγάλης Kλίμακας κατά της Παιδικής Παχυσαρκίας’, το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το HORIZON2020 της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στοχεύει στην συλλογή με αντικειμενικό τρόπο δεδομένων διατροφής, φυσικής δραστηριότητας και ύπνου, καθώς και στοιχείων που αφορούν στο περιβάλλον στο οποίο ζει και κινείται ένα παιδί, προκειμένου να αναπτυχθούν υπολογιστικά εργαλεία ανάλυσης συμπεριφορών που σχετίζονται με την ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Η συλλογή δεδομένων έγινε με την χρήση ενός έξυπνου κινητού (Smartphone) και ενός έξυπνου ωρολογιού (Smartwatch), τα οποία διαβιβάστηκαν σε διακομιστές για να εξαχθούν δείκτες συμπεριφοράς σχετικά με τον τρόπο ζωής. Τα αποτελέσματα θα δοθούν στις αρχές δημόσιας υγείας προκειμένου να προσαρμόσουν κατάλληλα τις στρατηγικές πολιτικής για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας. Για τις καινοτόμες αυτές εφαρμογές που αναπτύξαμε και χρησιμοποιούμε για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας βραβευθήκαμε με το βραβείo GOLD στην κατηγορία ‘Καινοτομία και Υγεία’ από τα Hellenic Responsible Awards 2022
Οι παραπάνω δράσεις αναμένεται να βοηθήσουν σημαντικά στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας σε παιδιά και εφήβους. Σε πρόσφατη έκθεση του WHO, τονίζεται η αναγκαιότητα δημιουργίας αξιόπιστων συστημάτων παρακολούθησης και αιτιολόγησης συμπεριφορών που να παρέχουν αποδείξεις ως προς την αποτελεσματικότητα μέτρων και παρεμβάσεων κατά της παχυσαρκίας.
