Σύνταξη – Επιμέλεια: Στέλιος Βασιλούδης
Η καταστροφή της πανδημίας της πανώλης άφησε ένα τόσο απίστευτο γενετικό σημάδι στην ανθρωπότητα που εξακολουθεί να επηρεάζει την υγεία μας, σχεδόν 700 χρόνια αργότερα.
Έως και ο μισός πληθυσμός πέθανε όταν ο Μαύρος Θάνατος σάρωσε την Ευρώπη στα μέσα του 1300 μ.χ.
Μια πρωτοποριακή μελέτη, που αναλύει το DNA σκελετών αιώνων, βρήκε μεταλλάξεις που βοήθησαν τους ανθρώπους να επιβιώσουν από την πανώλη. Όμως αυτές οι ίδιες μεταλλάξεις συνδέονται με αυτοάνοσες νόσους που ταλαιπωρούν τους ανθρώπους σήμερα. Ο Μαύρος Θάνατος είναι μια από τις πιο σημαντικές, θανατηφόρες και πιο ζοφερές στιγμές στην ανθρώπινη ιστορία και υπολογίζεται ότι έως και 200 εκατομμύρια άνθρωποι πέθαναν ως αποτέλεσμα του.
Οι ερευνητές υποψιάστηκαν ότι ένα γεγονός τέτοιου, τεράστιου μεγέθους θα πρέπει να διαμόρφωσε την ανθρώπινη εξέλιξη. Ανέλυσαν το DNA που ελήφθη από τα δόντια 206 αρχαίων σκελετών και μπόρεσαν να χρονολογήσουν με ακρίβεια τα ανθρώπινα λείψανα πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά τον Μαύρο Θάνατο. Η ανάλυση περιλάμβανε οστά από τους λάκκους πανώλης του East Smithfield που χρησιμοποιήθηκαν για μαζικές ταφές στο Λονδίνο με περισσότερα δείγματα να έρχονται από τη Δανία. Το ξεχωριστό εύρημα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature, περιλαμβάνει μεταλλάξεις σε ένα γονίδιο που ονομάζεται ERAP2. Εάν είχε κανείς τις σωστές μεταλλάξεις, είχε 40% περισσότερες πιθανότητες να επιβιώσει από την πανώλη.
«Αυτό είναι τεράστιο, είναι ένα πραγματικά τεράστιο εύρημα, είναι έκπληξη να βρεις κάτι τέτοιο στο ανθρώπινο γονιδίωμα», λέει ο καθηγητής Luis Barreiro, από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Η δουλειά του γονιδίου είναι να παράγει τις πρωτεΐνες που τεμαχίζουν τα εισβάλλοντα μικρόβια και δείχνουν τα θραύσματα στο ανοσοποιητικό σύστημα, προετοιμάζοντας το πιο αποτελεσματικά για να αναγνωρίσει και να εξουδετερώσει τον εχθρό.
Το γονίδιο έρχεται σε διαφορετικές εκδόσεις – αυτές που λειτουργούν καλά και αυτές που δεν κάνουν τίποτα – και παίρνει κανείς ένα αντίγραφο από κάθε γονέα. Έτσι, οι τυχεροί, που ήταν πιο πιθανό να επιβιώσουν, κληρονόμησαν μια έκδοση υψηλής λειτουργικότητας από τη μητέρα και τον πατέρα τους. Οι επιζώντες έκαναν παιδιά και έτσι πέρασαν αυτές τις χρήσιμες μεταλλάξεις σε επόμενες γενιές που, με την πάροδο του χρόνου, έγιναν πολύ πιο συχνές.
«Είναι εντυπωσιακό που βλέπουμε μια γονιδιακή μετατόπιση 10% σε δύο έως τρεις γενιές – είναι το ισχυρότερο γεγονός επιλογής στον άνθρωπο μέχρι σήμερα», λέει ο εξελικτικός γενετιστής καθηγητής Hendrik Poinar, από το Πανεπιστήμιο McMaster.
Τα αποτελέσματα επιβεβαιώθηκαν σε σύγχρονα πειράματα, χρησιμοποιώντας το βακτήριο της πανώλης – Yersinia pestis. Δείγματα αίματος από άτομα με χρήσιμες μεταλλάξεις ήταν πιο ικανά να αντισταθούν στη μόλυνση από αυτά που δεν είχαν. «Είναι σαν να παρακολουθείς τον Μαύρο Θάνατο να ξετυλίγεται σε ένα τρυβλίο πέτρι – αυτό είναι που πραγματικά σου ανοίγει τα μάτια», προσθέτει ο καθηγητής Poinar.
Ακόμη και σήμερα, αυτές οι μεταλλάξεις που αντιστέκονται στην πανώλη, είναι πιο συχνές από ό,τι πριν από την πανδημία του Μαύρου Θανάτου. Το πρόβλημα είναι ότι έχουν συνδεθεί με αυτοάνοσες νόσους όπως η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου, γνωστή ως νόσος του Crohn – αυτό που βοήθησε να κρατήσει τους προγόνους μας ζωντανούς πριν από 700 χρόνια, αλλά θα μπορούσε να βλάψει την υγεία μας σήμερα.
Άλλες ιστορικές δυνάμεις που έδρασαν στο DNA μας, έχουν επίσης μια κληρονομιά που νιώθουμε σήμερα. Περίπου το 1-4% του σύγχρονου ανθρώπινου DNA προέρχεται από τους προγόνους μας που ζευγάρωναν με ανθρώπους Νεάντερταλ και αυτή η κληρονομικότητα επηρεάζει την ικανότητά μας να ανταποκρινόμαστε σε ασθένειες – συμπεριλαμβανομένου του Covid.
«Επομένως, αυτές οι ουλές από το παρελθόν εξακολουθούν να επηρεάζουν την ευαισθησία μας στις ασθένειες σήμερα, με πολύ αξιοσημείωτο τρόπο», λέει ο καθηγητής Barreiro. Προσθέτει πως το πλεονέκτημα επιβίωσης 40% ήταν το «το πιο δυνατό αποτέλεσμα επιλογής καλής φυσικής κατάστασης που έχει υπολογιστεί ποτέ στους ανθρώπους». Συγκριτικά υπερτερεί εμφανώς των μεταλλάξεων που προστατεύουν από τον HIV ή εκείνων που βοηθούν στην πέψη του γάλακτος – αν και παραδέχεται ότι οι άμεσες συγκρίσεις είναι δύσκολες.
Ωστόσο, η πανδημία του Covid δεν θα αφήσει παρόμοια κληρονομιά. Η εξέλιξη λειτουργεί μέσω της ικανότητάς μας να αναπαράγουμε και να μεταβιβάζουμε τα γονίδιά μας. Ο Covid σκοτώνει σε μεγάλο βαθμό τους ηλικιωμένους που έχουν ήδη περάσει το σημείο αναπαραγωγής. Ήταν η ικανότητα της πανώλης να σκοτώνει σε όλο το ηλικιακό φάσμα και σε τόσο μεγάλους αριθμούς που σήμαινε ότι είχε τόσο διαρκή γενετικό αντίκτυπο.
Πηγή: BBC News
