H Άννα Τροβά, Ψυχολόγος, Υπ. Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Αναλύτρια Ομάδας, Θεραπεύτρια Ζεύγους & Οικογένειας μιλάει στο zougla.gr για το τι είναι ευτυχία, το αν γεννιόμαστε ευτυχισμένοι ή εκπαιδευόμαστε σε αυτό, ενώ αναφέρεται και στα δομικά χαρακτηριστικά της ευτυχίας.
Συνέντευξη στον Θάνο Ξυδόπουλο
Κυρία Τροβά τι είναι τελικά η ευτυχία;
Από τον Αριστοτέλη μέχρι τη σύγχρονη επιστημονική έρευνα, ένα θέμα αναδύεται: η επίτευξη της ευτυχίας είναι στο δικό μας έλεγχο. Η εύρεση νοήματος στη ζωή και η συνεισφορά σε κάτι ευρύτερο από τον εαυτό νοηματοδοτεί τη ζωή και την κάνει πιο ευχάριστη, καθώς η ευτυχία γίνεται ένα υποπροϊόν μιας καλής ζωής, όχι αυτοσκοπός. Όταν χρησιμοποιούμε τις δυνατότητές μας για κάτι ευρύτερο από τον εαυτό μας, δεν βοηθάμε μόνο τους άλλους, αλλά κυρίως εμάς.
Τείνουμε να θεωρούμε ότι η ευτυχία είναι ένας συνδυασμός θετικών συναισθημάτων και ικανοποίησης από τη ζωή. Αυτό που σημαίνει να είσαι ευτυχισμένος είναι να νιώθεις καλά, να βιώνεις ευχαρίστηση. Έχουμε πολλούς λόγους να επιθυμούμε την ευτυχία μας, καθώς σχετίζεται με την καλύτερη ψυχική και σωματική υγεία ακόμη και με την μακροβιότητα. Επίσης, υψηλότερα επίπεδα ευτυχίας συνδέονται με μειωμένο κίνδυνο θνησιμότητας ή νοσηρότητας. Συνήθως προβάλλεται η εικόνα της ευτυχίας ως μείωση των αναγκών, αλλά αυτό δεν αποτελεί ικανή συνθήκη ώστε να κάνει την ευτυχία να διαρκέσει. Η καλή ζωή πιθανότητα να μπορεί να το επιτύχει. Οι άνθρωποι κάνουν πολλά πράγματα επειδή θεωρούν ότι είναι σημαντικά ή αξίζουν, ακόμη και αν δεν αντλούν ιδιαίτερη ευχαρίστηση από αυτά όπως το να διαβάζουν το ίδιο παραμύθι σε ένα παιδί ή να επισκέπτονται ένα φίλο που νοσεί. Ωστόσο, κάνουν και πολλά πράγματα που τους δίνουν ευχαρίστηση ακόμη και αν θεωρούν ότι δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία μακροπρόθεσμα. Εξάλλου απόλυτη ή διαρκής ευτυχία δεν υπάρχει.
Προσπαθώντας να ορίσουμε τη δυστυχία. Είναι απλά το αντίθετο της ευτυχίας;
΄΄Ουκ εν τω πολλώ το ευ, αλλ’ εν τω ευ το πολύ΄΄. Πώς όμως μπορούμε να υποστηρίξουμε αυτή τη ρήση σε μια εποχή που εκθειάζει την ποσότητα και τα υλικά αγαθά, χωρίς όμως να μπορεί να ικανοποιήσει τις βαθύτερες εσωτερικές ανάγκες μας; Σήμερα μοιάζει να είμαστε δυστυχείς αν δεν είμαστε χαρούμενοι με τον τρόπο που προωθείται, σχεδόν είμαστε υποχρεωμένοι να είμαστε χαρούμενοι ή τουλάχιστον έτσι να δείχνουμε. Πρόκειται για τη δυστυχία του να μην είσαι χαρούμενος, καθώς αν δεν είσαι σημαίνει ότι κάπου έχεις αποτύχει. Η αποτυχία από την άλλη έρχεται ως αποτέλεσμα των υπερβολικά υψηλών προσδοκιών που μπορεί να έχουμε από τον εαυτό μας και τους άλλους.
Εάν έχουμε πληθώρα θετικών συναισθημάτων δε σημαίνει ότι δεν έχουμε και πολλά αρνητικά συναισθήματα. Μπορεί ταυτόχρονα να νιώθουμε ευτυχισμένοι και δυστυχείς, αυτό δεν αποτελεί μια ασυνήθιστη κατάσταση. Μια δραστηριότητα μπορεί να προκαλεί θετικά και αρνητικά συναισθήματα ή συγκεκριμένα άτομα να έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση να βιώσουν και τα δύο είδη συναισθημάτων.
Γεννιόμαστε ευτυχισμένοι ή εκπαιδευόμαστε σε αυτό;
Το 50% της ευτυχίας μας φαίνεται ότι καθορίζεται γονιδιακά και το 10% από τις περιστάσεις. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα γονίδιά μας, αλλά το 40% της ευτυχίας μας καθορίζεται από το πώς ερμηνεύουμε όσα μας συμβαίνουν. Εξάλλου, η έρευνα ως προς την αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβάλλοντος υποδεικνύει ότι η βιολογία και το περιβάλλον συνεχώς αλληλοεπιδρούν σε μια δυναμική διαδικασία, επηρεάζοντας τη συμπεριφορά, ώστε ακόμη και οι γενετικές προδιαθέσεις να μην είναι ντετερμινιστικές.
Η ευτυχία δεν είναι μια νοητική κατασκευή: είναι μια διαισθητική συναισθηματική εμπειρία, ένα συναίσθημα που βασίζεται στη νευροφυσιολογική ενεργοποίηση του συστήματος ανταμοιβής του εγκεφάλου. Πίσω από αυτό βρίσκεται μια εκλεπτυσμένη νευροβιολογική δυναμική που κυμαίνεται από την αναζήτηση της αυτονομίας και της ευφορίας (που είναι χαρακτηριστικά της νεότητας), τον τρόπο που διαχειριζόμαστε το άγχος (που είναι χαρακτηριστικό της μέσης ηλικίας) μέχρι την βαθιά ικανοποίηση, γαλήνη και εσωτερική χαρά που συναντάμε κυρίως στους μεγαλύτερους ηλικιακά ανθρώπους. Παρεμπιπτόντως, στην πράξη οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι είναι περισσότερο ευτυχισμένοι και αυτό το φαινόμενο είναι επίσης γνωστό ως ΄΄το παράδοξο της ικανοποίησης΄΄ (satisfaction paradox).
Ποια είναι τα δομικά χαρακτηριστικά της ευτυχίας;
Συνήθως οι άνθρωποι που είναι ευτυχείς παρουσιάζουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
- Έχουν αυτογνωσία και ενδιαφέρονται για την καλλιέργεια του εαυτού
- Έχουν διάθεση για δράση και προσφορά στο κοινωνικό σύνολο
- Είναι δημιουργικοί και παραγωγικοί
- Ενδιαφέρονται για την εργασία τους και έχουν ανάγκη να είναι αποδοτικοί
- Έχουν κοντινές διαπροσωπικές σχέσεις (φίλους, ικανοποιητικούς γάμους, καλές σχέσεις εν γένει)
- Μπορούν να επαναπλαισιώνουντον τρόπο με τον οποίο βλέπουν τον κόσμο (Αυτό πρέπει να διορθωθεί και στο παρόν κείμενο με τις ερωτήσεις της συνέντευξης και στο αρχικό άρθρο: είναι επαναπλαισιώνουν και όχι επαναπαισιώνουν)
- Έχουν οικονομική άνεση (ενδιαφέρεται κανείς για την ευτυχία του όταν έχει καλύψει τις βασικές του ανάγκες και επίσης οι άνθρωποι δεν μπορούν να είναι ευτυχισμένοι σε συνθήκες χρόνιας πείνας, κινδύνου ή απομόνωσης)
- Έχουν καλή κατάσταση σωματικής υγείας (σε αυτό συμβάλλουν και συνιστώσες του τρόπου ζωής, όπως η σωματική δραστηριότητα, η διατροφή και ο επαρκής ύπνος)
- Επενδύουν το χρόνο και τις δεξιότητες τους κάνοντας πράγματα και όχι κατέχοντας πράγματα
- Είναι ευγνώμονες με όσα έχουν
- Καλλιεργούν την ελπίδα (όχι τη φαντασίωση)
- Ενδέχεται να συμμετέχουν σε τεχνικές εκπαίδευσης στην ευτυχία (ύπνωση, διαλογισμός ενσυνειδητότητας, διαλογισμός αγάπης και καλοσύνης-ο διαλογισμός εξάλλου τεκμηριωμένα τροποποιεί την εγκεφαλική λειτουργία-) οι οποίες ενισχύουν τις ατομικές δυνατότητες και τις δεξιότητες ζωής
Ποια είναι τα δομικά χαρακτηριστικά της δυστυχίας;
Συνήθως οι άνθρωποι που νιώθουν δυστυχείς ή μη ικανοποιημένοι από τη ζωή τους παρουσιάζουν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:
- Έχουν άγχος
- Νιώθουν ανησυχία
- Νιώθουν μοναξιά
- Νιώθουν λύπη
- Έχουν νευρικότητα
- Έχουν έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό
- Έχουν έντονο αίσθημα αποτυχίας
- Νιώθουν πίεση
- Έχουν ανήσυχο ύπνο
- Νιώθουν απογοήτευση
- Νιώθουν έλλειμα ως προς την αντιμετώπιση των δυσκολιών
- Έχουν αίσθημα αναξιότητας
- Παρουσιάζουν υψηλά επίπεδα υλισμού και ελλιπή ευγνωμοσύνη, τα οποία μπορεί να συνδέονται με ανικανοποίητες ψυχολογικές ανάγκες
Να θυμάστε: Αναζητήστε την ευτυχία στα απλά πράγματα. Οι άνθρωποι που απολαμβάνουν πολλά όμορφα πράγματα στην καθημερινή τους ζωή, είναι πιο ευτυχισμένοι από αυτούς που τους συμβαίνει ή αναμένουν να τους συμβεί μια φορά κάτι συναρπαστικό. Η ευτυχία είναι κάτι που μπορούμε να επιτύχουμε αν βρούμε νόημα και σκοπό σε όσα κάνουμε. Ο Πυθαγόρας εξάλλου το έθεσε πολύ πιο λιτά και ουσιαστικά:΄ ΄Μην ψάχνεις την ευτυχία, είναι πάντα μέσα σου΄΄.
