Επιμέλεια Θάνος Ξυδόπουλος
Πριν από ένα χρόνο, στις 8 Δεκεμβρίου 2020, η 90άχρονη Margaret Keenan ήταν το πρώτο άτομο στον κόσμο που έλαβε το εμβόλιο Pfizer/BioNTech εκτός κλινικής δοκιμής. Το περιέγραψε ως το «καλύτερο δώρο γενεθλίων». Ήταν μια στιγμή της ελπίδας απέναντι σε θανάτους και lockdown.
Πριν από τα εμβόλια, τα ποσοστά θνησιμότητας από την COVID ήταν πολύ υψηλά, ειδικά σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας, με ποσοστά μεταξύ 5% και 15% σε άτομα ηλικίας άνω των 75 ετών. Η μόνη επιλογή ήταν ο έλεγχος και η καθυστέρηση της εξάπλωσης του κορωνοϊού μέχρι να έρθουν τα εμβόλια.
Δεν υπήρχε εγγύηση στις πρώτες μέρες της πανδημίας ότι ένα αποτελεσματικό εμβόλιο θα μπορούσε να αναπτυχθεί εγκαίρως για να κάνει τη διαφορά. Ωστόσο, όχι μόνο ένα αλλά πολλά εμβόλια αναπτύχθηκαν. Και τα περισσότερα από αυτά είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά για την προστασία από σοβαρή ασθένεια και θάνατο από COVID. Όμως το ταξίδι δεν ήταν ομαλό. Λίγο καιρό μετά τη χορήγηση του πρώτου εμβολίου, άρχισαν να εμφανίζονται διαμάχες και μια από τις πρώτες ήταν οι ανησυχίες σχετικά με το μεσοδιάστημα δοσολογίας του εμβολίου.
Υπήρχαν επίσης ανησυχίες για την ασφάλεια σχετικά με το εμβόλιο και δύο παραδείγματα ξεχωρίζουν. Τον Φεβρουάριο του 2021, προέκυψε ότι υπήρχε ο κίνδυνος μιας σπάνιας διαταραχής πήξης του αίματος που ονομάζεται θρόμβωση του εγκεφαλικού φλεβικού κόλπου (CVST) μετά τον εμβολιασμό με το εμβόλιο Oxford/AstraZeneca. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, σε άτομα κάτω των 30 ετών προσφέρθηκε μια εναλλακτική λύση στο εμβόλιο AstraZeneca. Η παρενέργεια ωστόσο, παραμένει ένα σπάνιο γεγονός. Παρά τις 25 εκατομμύρια πρώτες δόσεις του εμβολίου που έχουν χορηγηθεί, μέχρι σήμερα, μόνο 154 περιπτώσεις έχουν αναφερθεί στη Ρυθμιστική Αρχή Φαρμάκων και Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου.
Δεύτερον, υπήρχαν ανησυχίες σχετικά με τον αυξημένο κίνδυνο μυοκαρδίτιδας (φλεγμονή και βλάβη στον καρδιακό μυ) ιδιαίτερα σε άρρενες ηλικίας 12 έως 29 ετών μετά τα εμβόλια Pfizer και Moderna. Ωστόσο, ο πραγματικός κίνδυνος μυοκαρδίτιδας ήταν και πάλι πολύ μικρός και τα οφέλη του εμβολιασμού υπερτερούσαν κατά πολύ του κινδύνου. Επιπλέον, ο κίνδυνος μυοκαρδίτιδας ήταν πολύ μεγαλύτερος με τη μόλυνση από COVID (220 ανά 1 εκατομμύριο) παρά από τον εμβολιασμό. Στις ΗΠΑ όπου το εμβόλιο χρησιμοποιείται πιο εκτενώς σε νεότερους ενήλικες, η συχνότητα εμφάνισης μυοκαρδίτιδας μετά τον εμβολιασμό αναφέρθηκε ότι είναι 4 ανά 1 εκατομμύριο δόσεις.
Διαβατήρια εμβολίων και ανισότητες
Το καθεστώς εμβολιασμού ενός ατόμου δεν έχει χρησιμοποιηθεί απλώς ως προϋπόθεση για ορισμένα επαγγέλματα, έχει χρησιμοποιηθεί επίσης ως προϋπόθεση για διεθνή ταξίδια και είσοδο σε αθλητικές εκδηλώσεις, μουσικά φεστιβάλ και θέατρα. Το λεγόμενο διαβατήριο εμβολίου δεν είναι νέα ιδέα, καθώς έχει παραλληλισμό με το Διεθνές Πιστοποιητικό Εμβολιασμού ή Προφύλαξης, που δημιουργήθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για ασθένειες όπως η χολέρα, ο κίτρινος πυρετός, η πανώλη και ο τύφος.
Τα διαβατήρια εμβολίων επέτρεψαν να πραγματοποιηθούν πολλές από αυτές τις εκδηλώσεις και κατέστησαν δυνατό τον διεθνή τουρισμό για άλλη μια φορά. Ενώ πολλές χώρες έχουν υιοθετήσει την ιδέα των διαβατηρίων εμβολίων, δεν υπάρχει καθολικό διαβατήριο εμβολίου αποδεκτό από όλες και συνεχίζονται οι συζητήσεις σχετικά με το ποια εμβόλια πληρούν τις προϋποθέσεις και τον αριθμό των εμβόλων που χρειάζονται.
Υπήρξαν επίσης ερωτήματα σχετικά με το φόβοι για την απώλεια της ιδιωτικής ζωής και ανησυχίες ότι γίνονται διακρίσεις σε βάρος εκείνων που δεν μπορούν ή δεν πρόκειται να εμβολιαστούν. Ειδικότερα, οι χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος βρίσκονται σε μειονεκτική θέση καθώς έχουν χαμηλότερη κάλυψη εμβολίων. Πράγματι, οι παγκόσμιες ανισότητες στην πρόσβαση στα εμβόλια είναι έντονες. Πάνω από το 54% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει εμβολιαστεί, αλλά μόνο το 6% του πληθυσμού στις φτωχές χώρες. Η επίτευξη υψηλών επιπέδων κάλυψης εμβολίων σε πλούσιες χώρες θα επέτρεπε την επιστροφή ενός βαθμού κανονικότητας σε αυτές – αλλά θα ήταν μια εύθραυστη κανονικότητα.
Ενώ οι λοιμώξεις εξαπλώνονται ανεξέλεγκτα αλλού στον κόσμο, υπάρχει η πιθανότητα να εμφανιστούν νέες παραλλαγές του ιού, μερικές από τις οποίες μπορεί να φέρουν γενετικές μεταλλάξεις που του επιτρέπουν να αποφύγει την ανοσία του εμβολίου. Αυτές οι παραλλαγές θα μπορούσαν εύκολα να εισαχθούν πίσω σε πλούσιες χώρες. Αυτός ο κίνδυνος φαίνεται να υλοποιείται με τη μορφή της τελευταίας παραλλαγής ανησυχίας, της Όμικρον, που εμφανίστηκε στα τέλη Νοεμβρίου. Αρχικά αναφέρθηκε στη νότια Αφρική, τώρα έχει ανιχνευθεί σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο.
Εάν ο στόχος είναι να επιτευχθεί πιο διαρκής ασφάλεια, οι λοιμώξεις πρέπει να αντιμετωπιστούν παντού, και αυτό απαιτεί δικαιότερη διανομή των εμβολίων. Αυτό απηχεί το μήνυμα του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες τον Μάιο του 2020 ότι «Κανείς από εμάς δεν είναι ασφαλής μέχρι να είμαστε όλοι».
Ενισχυτική δόση
Η άλλη ανησυχητική τάση που έχει εμφανιστεί είναι η μείωση της προστασίας από τα εμβόλια, ειδικά στους ηλικιωμένους. Ευτυχώς, η προστασία του εμβολίου έναντι σοβαρών ασθενειών και θανάτου φαίνεται να παραμένει υψηλή. Τούτου λεχθέντος, μια μικρή πτώση στην προστασία του εμβολίου θα μπορούσε να οδηγήσει σε πολλούς μολυσμένους ανθρώπους να καταλήξουν στα νοσοκομεία.
Αυτό οδήγησε τις κυβερνήσεις να συστήσουν ενισχυτικές δόσεις του εμβολίου, αρχικά για τους ηλικιωμένους και τους κλινικά ευάλωτους. Οι ενισχυτικές δόσεις θα συμπληρώσουν την προστασία και θα βοηθήσουν στην πρόληψη λοιμώξεων, ειδικά για τους πιο ευάλωτους.
Περνώντας τον χειμώνα, υπάρχει η πρόσθετη απειλή των άλλων εποχιακών λοιμώξεων. Πολλές από αυτές τις μολυσματικές ασθένειες είχαν αρχικά κρατηθεί μακριά από τα μέτρα για την COVID. Όμως, με τη χαλάρωση αυτών των μέτρων και τη μεγαλύτερη ανάμειξη πληθυσμού, αυτό επιτρέπει τη διάδοση αυτών των ασθενειών καθώς και της COVID.
Όμικρον, μια ανησυχητική εξέλιξη
Ακριβώς όταν ο κόσμος θα έπρεπε να ετοιμαζόταν να γιορτάσει την πρώτη επέτειο από την κυκλοφορία του εμβολίου για την COVID, η Όμικρον ήρθε για να χαλάσει τη διάθεση. Η εμφάνιση αυτής της τελευταίας παραλλαγής είναι ανησυχητική. Έχει πολλές μεταλλάξεις που την καθιστούν δυνητικά πιο μολυσματική (αν και με τα πρώτα στοιχεία δεν επιβεβαιώνεται) και ικανή να αποφύγει την ανοσία από τα εμβόλια και την προηγούμενη μόλυνση -πράγματι, τα ποσοστά επαναμόλυνσης φαίνεται να είναι τριπλάσια από αυτά της παραλλαγής Δέλτα. Εξαπλώνεται ταχέως στη Νότια Αφρική και πέρα από αυτήν, συμπεριλαμβανομένων των εμβολιασμένων ατόμων.
Αυτή η νέα απειλή ώθησε ορισμένες τις κυβερνήσεις να επεκτείνουν τα ενισχυτικά εμβόλια σε όλους τους ενήλικες. Το αν αυτό παρέχει αρκετή προστασία έναντι της νέας παραλλαγής δεν είναι σίγουρο και θα μπορούσαν να χρειαστούν περαιτέρω μέτρα για τη δημόσια υγεία για να εξοικονομηθεί χρόνος μέχρι να αναπτυχθούν νεότερα εμβόλια.
Όσο καλά κι αν είναι, κανένα εμβόλιο δεν προσφέρει απόλυτη προστασία. Κοιτάζοντας το μέλλον, η απειλή της εμφάνισης νέων παραλλαγών του ιού είναι υπαρκτή. Το αν χρειαζόμαστε περισσότερα ενισχυτικά εμβολίων θα εξαρτηθεί από το πόσο θανατηφόρες είναι οι λοιμώξεις, από το εάν υπάρχει διαφυγή εμβολίων (δηλαδή, η ανοσία από τα εμβόλια είναι λιγότερο αποτελεσματική έναντι της μόλυνσης) και πόσο καιρό διαρκεί η ανοσία από προηγούμενη μόλυνση ή εμβολιασμό.
Όπως τα εμβόλια για την εποχική γρίπη, μπορεί να χρειαστούν τακτικά εμβόλια κατά της COVID και τα ίδια τα εμβόλια μπορεί να πρέπει να προσαρμοστούν για να προστατεύουν από την πιο πρόσφατη παραλλαγή. Δεν θα είναι έκπληξη εάν απαιτούνται ετήσιοι εμβολιασμοί κατά της COVID και αυτό βέβαια δεν είναι κάτι ευχάριστο για το υπόλοιπο της δικής μας ζωής αλλά και των απογόνων μας.
