Ζήσης Ψάλλας
Όταν αρχίσουμε να εξετάζουμε τη βάση των επιλογών της ζωής μας, είτε αυτές είναι σημαντικές είτε όχι, μπορεί να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν έχουμε και πολλές λογικές εξηγήσεις.
Ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα στην ψυχολογία προέρχεται από τον Benjamin Libet στη δεκαετία του 1980. Επινόησε ένα πείραμα που ήταν απατηλά απλό, αλλά έκτοτε δημιούργησε μια τεράστια συζήτηση. Ζητήθηκε από τους ανθρώπους να καθίσουν χαλαρά μπροστά από ένα ρολόι. Στο ρολόι υπήρχε ένα μικρό φως γύρω από αυτό. Το μόνο που έπρεπε να κάνουν οι άνθρωποι ήταν να κάμπτουν το δάχτυλό τους όποτε αισθάνονται την επιθυμία και να θυμούνται τη θέση του φωτός στην επιφάνεια του ρολογιού όταν βίωναν την ώθηση να το κάνουν. Ταυτόχρονα με αυτά, καταγράφονταν η δραστηριότητα του εγκεφάλου μέσω ενός ηλεκτροεγκεφαλογράφου (EEG), το οποίο ανιχνεύει τα επίπεδα ηλεκτρικής δραστηριότητας στον εγκέφαλο.
Αυτό που μπόρεσε να δείξει ο Libet ήταν ότι το ασυνείδητο παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτό που κάνουμε. Έδειξε ότι η ηλεκτρική δραστηριότητα στον εγκέφαλο συσσωρεύτηκε πολύ νωρίτερα από ό, τι οι άνθρωποι συνειδητά σκόπευαν να κάμψουν το δάχτυλό τους.
Με άλλα λόγια, ασυνείδητοι μηχανισμοί, μέσω της προετοιμασίας της νευρικής δραστηριότητας, μας προετοιμάζουν για κάθε ενέργεια που αποφασίζουμε να κάνουμε. Αλλά όλα αυτά συμβαίνουν προτού συνειδητά βιώσουμε την πρόθεσή μας να κάνουμε κάτι. Το ασυνείδητό μας φαίνεται να κυβερνά πολλές από τις ενέργειες που κάνουμε.
Κατά πόσο παίρνουμε αποφάσεις χωρίς να σκεφτόμαστε συνειδητά; Για να το ανακαλύψουν, οι ερευνητές έχουν διερευνήσει διάφορους τομείς. Μια βασική μελέτη εξέτασε εάν οι καλύτερες επιλογές που έγιναν στο καταναλωτικό περιβάλλον βασίστηκαν στην ενεργό σκέψη ή όχι. Τα εντυπωσιακά ευρήματα ήταν ότι οι άνθρωποι έκαναν καλύτερες επιλογές όταν δεν σκέφτονται καθόλου, ειδικά σε περίπλοκα καταναλωτικά περιβάλλοντα.
Όπως και με τη μελέτη του Libet, αυτή η έρευνα κίνησε έντονο ενδιαφέρον. Δυστυχώς, οι προσπάθειες για την αναπαραγωγή τέτοιων εντυπωσιακών ευρημάτων ήταν εξαιρετικά δύσκολες, όχι μόνο στα αρχικά περιβάλλοντα των καταναλωτών, αλλά και όπου οι ασυνείδητες διαδικασίες πιστεύεται ότι είναι έντονες, όπως στην ανίχνευση ψέματος, στη λήψη ιατρικών αποφάσεων και σε σε ρομαντικά υποκινούμενες ριψοκίνδυνες αποφάσεις.
Τελικά, θα προτιμούσαμε να έχουμε ελεύθερη επιλογή σε όλα τα πλαίσια. Ωστόσο, εξακολουθούμε να πιστεύουμε ότι έχουμε λιγότερη ελευθερία, έλεγχο και ευθύνη σε ορισμένους τομείς. Για παράδειγμα, θα προτιμούσαμε να συνειδητοποιήσουμε τον έλεγχο επί της πολιτικής ψηφοφορίας παρά για τα δημητριακά πρωινού που αγοράζουμε. Μπορούμε λοιπόν να υποστηρίξουμε ότι η κακή μας επιλογή πρωινού εξαρτάται από τη διαφήμιση. Ωστόσο, είμαστε λιγότερο διατεθειμένοι να δεχτούμε την εξαπάτηση κατά την ψηφοφορία με έναν συγκεκριμένο τρόπο από τις δυνάμεις των κοινωνικών τεχνολογικών μέσων.
