Η κατάθλιψη είναι μια κοινή και σοβαρή ιατρική ασθένεια που επηρεάζει αρνητικά τον τρόπο που αισθάνεται κάποιο άτομο, τον τρόπο που σκέφτεται και τον τρόπο που ενεργεί. Η κατάθλιψη προκαλεί συναισθήματα θλίψης, απαξίωσης ή και απώλεια ενδιαφέροντος για τις δραστηριότητες που παλιότερα χαροποιούσαν το άτομο που την έχει. Μπορεί να οδηγήσει σε μια ποικιλία συναισθηματικών και σωματικών προβλημάτων και μπορεί να μειώσει την ικανότητα ενός ατόμου να λειτουργεί αποτελεσματικά τόσο στην εργασία του όσο και στο οικογενειακό περιβάλλον και στις προσωπικές του σχέσεις, αναφέρει η Αικατερίνη Ν. Τρικκαλινού, MD, PHDC, Παθολόγος – Διαβητολόγος, Επιμελήτρια Διαβητολογικού – Καρδιομεταβολικού Κέντρου
Θλίψη & κατάθλιψη
Η κατάθλιψη μερικές φορές συγχέεται με τη θλίψη. Η θλίψη όμως και η κατάθλιψη είναι διαφορετικά πράγματα. Η διαδικασία της θλίψης είναι φυσική και μοναδική για κάθε άτομο και μπορεί να περιλαμβάνει κάποια από τα χαρακτηριστικά της κατάθλιψης: π.χ. τόσο η θλίψη όσο και η κατάθλιψη μπορεί να περιλαμβάνουν έντονη λύπη και απόσυρση από τις συνήθεις δραστηριότητες, ωστόσο όμως, η θλίψη έρχεται σε κύματα, πολλές φορές αναμειγνύεται με θετικές αναμνήσεις και κατ’ αυτήν η αυτοεκτίμηση του ατόμου διατηρείται, όπως επίσης διατηρούνται και η οργάνωση και η λειτουργία της καθημερινότητας.
Κάποια γεγονότα όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, η απώλεια εργασίας, η σωματική επίθεση, η μεγάλη καταστροφή μπορεί να οδηγήσει κάποια άτομα σε κατάθλιψη. Όταν συμβεί αυτό η θλίψη είναι πιο σοβαρή και διαρκεί περισσότερο.
Τα συμπτώματα της κατάθλιψης
Στην κατάθλιψη και μάλιστα στη μείζονα κατάθλιψη η διάθεση, το ενδιαφέρον για δραστηριότητες, χόμπι, κοινωνικές σχέσεις, η ευχαρίστηση… μειώνονται για περισσότερες από δύο εβδομάδες. Επίσης, στην κατάθλιψη, τα συναισθήματά απαξίωσης, χαμηλής αυτοεκτίμησης και απέχθειας προς τον εαυτό μας είναι πολύ συνηθισμένα.
Τα συμπτώματα της κατάθλιψης ποικίλουν από ήπια έως και σοβαρά και μπορεί να περιλαμβάνουν:
- αίσθημα βαθιάς θλίψης ή κατάθλιψης
- απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που το άτομο απολάμβανε πριν
- αλλαγές στην όρεξη που οδηγούν είτε σε απώλεια είτε σε αύξηση βάρους
- πρόβλημα αϋπνίας ή αντίθετα υπερβολικές ώρες ύπνου
- απώλεια ενέργειας
- αύξηση της άσκοπης σωματικής δραστηριότητας (όπως για παράδειγμα κινήσεις χεριών ή άσκοπος βηματισμός ) ή, αντιθέτως, επιβραδυνόμενες κινήσεις και ομιλία (ενέργειες που παρατηρούνται από άλλους)
- αίσθημα απαξίωσης
- δυσκολία σκέψης, συγκέντρωσης ή λήψης αποφάσεων
- σκέψεις θανάτου η αυτοκτονίας.
Τα ανωτέρω συμπτώματα πρέπει να διαρκούν τουλάχιστον δύο εβδομάδες για να διαγνωστεί η κατάθλιψη.
Πρέπει να σημειωθεί όμως ότι και άλλες ιατρικές καταστάσεις όπως για παράδειγμα προβλήματα του θυρεοειδούς, όγκος του εγκεφάλου, ανεπάρκεια βιταμινών μπορεί να μιμηθούν τα συμπτώματα της κατάθλιψης και επομένως είναι σημαντικό να αποκλειστούν.
Τα συμπτώματα της κατάθλιψης είναι διαφορετικά στις γυναίκες, στους άντρες και στους ηλικιωμένους.
Κατάθλιψη & γυναίκες
Όσον αφορά τη γυναικεία κατάθλιψη θα πρέπει να σημειωθεί πως τα συμπτώματα είναι συνήθως τα τυπικά που παρατηρούνται και στα δύο φύλα:
- στενοχώρια, ανησυχία, κακή διάθεση
- συναισθήματα απελπισίας ή απαισιοδοξίας
- ευερεθιστότητα
- συναισθήματα ενοχής, απαξίωσης η αδυναμίας
- μειωμένη ενέργεια ή εύκολη κόπωση
- χαρακτηριστική δυσκολία στον ύπνο, την πρωινή αφύπνιση ή υπερβολικά παρατεταμένος ύπνος
- απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης από προηγούμενες ενδιαφέρουσες δραστηριότητες και χόμπι
- αργή κίνηση ή αργή ομιλία, αίσθημα ανησυχίας
- δυσκολία παραμονής σε ακινησία
- δυσκολία στη συγκέντρωση, στην ανάμνηση, στη λήψη αποφάσεων
- αλλαγές στην όρεξη και στο βάρος
- σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας, ή απόπειρες αυτοκτονίας
- σωματικοί πόνοι, πονοκέφαλοι κράμπες, δυσπεπτικά ενοχλήματα χωρίς σαφή φυσική αιτία που δεν υποχωρούν ακόμα και με τη θεραπεία.
Ωστόσο, κάποιες μορφές κατάθλιψης είναι αποκλειστικό προνόμιο των γυναικών:
- η προεμμηνορρυσιακή δυσφορική διαταραχή (Premenstrual Dysphoric Disorder – PMDD).
- περιγεννητική κατάθλιψη (Perinatal Depression)
- περιεμμηνοπαυσιακή κατάθλιψη (Perimenopausal Depression)
Οι άντρες μπορεί να βιώνουν τα προαναφερθέντα τυπικά συμπτώματα και να νιώθουν λύπη, απελπισία, αίσθημα κενού, κούραση, να εμφανίζουν διαταραχές του ύπνου, ανηδονία αλλά και να εκδηλώνουν συμπεριφορές που θα μπορούσε να είναι σημάδια κατάθλιψης και να μην αναγνωρίζονται ως τέτοια.
Αυτό συμβαίνει επειδή αυτές οι συμπεριφορές μπορεί να αλληλοεπικαλύπτονται με άλλα ζητήματα ψυχικής υγείας ή μπορεί να σχετίζονται με ιατρικές παθήσεις.
Σε αυτές, όπως και σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις η αναζήτηση επαγγελματικής συμβουλής και βοήθειας είναι το κλειδί για μια ακριβή διάγνωση και την κατάλληλη θεραπεία. Κάποια τυπικά σημάδια ή «κόκκινες σημαίες» κατάθλιψης είναι:
- Η συμπεριφορά δραπέτη (escapist): Συνίσταται στο να ξοδεύει κάποιος πολύ χρόνο στη δουλειά, στον αθλητισμό στον ηλεκτρονικό υπολογιστή αγνοώντας τη ζωή της οικογένειας και την πορεία των σχέσεών του.
- Φυσικά συμπτώματα όπως πονοκέφαλοι, πεπτικά προβλήματα σωματικοί πόνοι.
- Η έντονη ροπή προς ποικίλες καταχρήσεις όπως υπερβολικό κάπνισμα, υπερβολικό αλκοόλ και ναρκωτικές ουσίες.
- Δυσλειτουργικές συμπεριφορές όπως προσπάθεια έλεγχου και βίαιη ή καταχρηστική συμπεριφορά τόσο στο επαγγελματικό όσο και στο οικογενειακό περιβάλλον.
- Κάποιες φορές η ευερεθιστότητα, ο θυμός και η επικίνδυνη συμπεριφορά μπορεί να οδηγήσουν σε ακραίες καταστάσεις, σε βλάβη του περιβάλλοντος, σε τροχαία ατυχήματα ή και σε τραυματισμούς μέσα στην οικογένεια.
Κατάθλιψη & τρίτη ηλικία
Όσον αφορά την τρίτη ηλικία, οι αιτίες και οι παράγοντες που ευνοούν την εμφάνιση της κατάθλιψης είναι πολλές: γνωσιακή έκπτωση, σωματική αναπηρία, οικονομική δυσπραγία, άνοια, δύσκολη πρόσβαση στις δομές υγείας, νόσοι που προκαλούν κατάθλιψη και κοινωνική απομόνωση, δυσκολία στη φροντίδα του εαυτού, απώλεια της ανεξαρτησίας, τοποθέτηση σε δομές φροντίδας ηλικιωμένων, εξηγεί η κα Τρικκαλινού.
Στην τρίτη ηλικία τα σημάδια της κατάθλιψης επίσης διαφοροποιούνται. Μπορεί να υπάρχουν τα κλασικά συμπτώματα της κατάθλιψης, ωστόσο είναι εμφανή και κάποια άλλα σημάδια που αποτελούν τις αντίστοιχες «κόκκινες σημαίες» για την αναγνώρισή της στα ηλικιωμένα άτομα. Τέτοια συμπτώματα είναι:
- ευερεθιστότητα – επιθετικότητα
- ανεξήγητες ενοχλήσεις, επιδεινούμενες ενοχλήσεις και πόνοι σωματικοί
- απώλεια ενδιαφέροντος για κοινωνικοποίηση ή για χόμπι
- απώλεια βάρους, η απώλεια όρεξης
- συναισθήματα απελπισίας
- αδυναμία, έλλειψη κινήτρων ή ενέργειας
- διαταραχές στον ύπνο
- απώλεια της αυτοεκτίμησης, ανησυχίες για επιβάρυνση των άλλων
- αργή κίνηση και ομιλία
- κατάχρηση αλκοόλ
- σκέψεις αυτοκτονίας
- προβλήματα μνήμης
- παραμέληση της προσωπικής φροντίδας
- παραμέληση των γευμάτων, των φαρμάκων, της προσωπικής υγιεινής.
Αυτό δε που θα πρέπει να λαμβάνεται πάντα υπόψη είναι το ότι οι ηλικιωμένοι με κατάθλιψη μπορεί να μην αισθάνονται λυπημένοι, μπορεί να μην καταλαβαίνουν το αρνητικό τους συναίσθημα, καθώς και το ότι στην τρίτη ηλικία εμφανίζονται διάφορες ιατρικές παθήσεις που μπορούν να προκαλέσουν κατάθλιψη όπως είναι:
- η νόσος του Πάρκινσον
- το αγγειακό εγκεφαλικό
- η καρδιακή νόσος
- ο καρκίνος
- ο διαβήτης
- οι διαταραχές του θυρεοειδή
- η ανεπάρκεια της βιταμίνης B 12
- η άνοια
- η σκλήρυνση κατά πλάκας
- ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος.
Επιπλέον, κάποια κοινά χρησιμοποιούμενα φάρμακα όπως είναι τα φάρμακα για την αρτηριακή υπέρταση, για τη χοληστερίνη, τα ηρεμιστικά, τα φάρμακα για τη νόσο του Πάρκινσον, για το έλκος, τα καρδιολογικά φάρμακα, η κορτιζόνη, τα παυσίπονα και τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία των διαταραχών του πεπτικού μπορούν δυνητικά να προκαλέσουν κατάθλιψη.
Πέντε χρήσιμες ερωτήσεις για την ανίχνευση την κατά της κατάθλιψης:
- Τις τελευταίες δύο βδομάδες πόσο συχνά αισθανθήκατε άσχημα ή κατάθλιψη ή απελπισία;
- Καθόλου
- Αρκετές ημέρες
- Περισσότερες από τις μισές μέρες
- Σχεδόν κάθε μέρα
- Έχετε σκέψεις αυτοκτονίας;
- Πώς είναι ο ύπνος σας;
- Όπως συνήθως
- Έχω μια ελαφρά δυσκολία
- Έχει μειωθεί κατά τουλάχιστον 2 ώρες
- Κοιμάμαι λιγότερο από 3 ώρες τη νύχτα
- Πώς είναι η ενέργεια σας;
- Όπως πάντα
- Έχω λιγότερη ενέργεια από πριν
- Όχι αρκετή
- Σχεδόν δεν έχω
- (Για τους γηριατρικούς ασθενείς)
- Προτιμάς να μένεις στο σπίτι παρά να βγεις έξω και να κάνεις νέα πράγματα;
Διαχείριση της κατάθλιψης
Ο καναδικός οργανισμός ψυχικής υγείας Ontario Mental Health Assosiation προτείνει τα ακόλουθα για τη διαχείριση της κατάθλιψης:
- Φάτε σωστά, κοιμηθείτε σωστά, βγείτε εκτός σπιτιού, ασκηθείτε. Όλα αυτά είναι υγιείς συμπεριφορές που μπορεί να κάνουν μια θετική διαφορά στο συνολικό σύστημα σώματος-πνεύματος.
- Αποφύγετε το αλκοόλ, αποφύγετε τα ηρεμιστικά, αποφύγετε φυσικά τα ναρκωτικά. Μπορεί να φαίνεται πως βοηθούν πρόσκαιρα αλλά μακροπρόθεσμα θα κάνουν τα πράγματα πολύ χειρότερα και θα αποτρέψουν την ανάρρωση από την κατάθλιψη.
- Βρείτε τρόπους να μειώσετε το στρες: όταν και όπου μπορείτε δοκιμάστε διάφορες ασκήσεις, διατάσεις και ήπια γυμναστική.
- Κρατήστε ημερολόγιο των σκέψεων και των συναισθημάτων σας. Προσπαθήστε να βρίσκετε κάθε μέρα ένα-δυο πράγματα για τα οποία είστε ευγνώμονες και γράψτε τα, αυτό μπορεί να βοηθήσει.
- Εκφραστείτε δημιουργικά: για παράδειγμα χορέψτε, ζωγραφίστε, χρησιμοποιήστε τα χέρια σας δημιουργικά, ακούστε μουσική, γράψτε μουσική, κάντε οτιδήποτε σας εκφράζει.
Η θεραπεία της κατάθλιψης
Οι ασθενείς με κατάθλιψη πρέπει οπωσδήποτε να αναζητήσουν τη συνδρομή των ειδικών. Αφού διαγνωστεί η κατάθλιψη, ο θεράπων ιατρός, νευρολόγος ή ψυχίατρος, θα χορηγήσει την κατάλληλη θεραπεία μέσα από μια πλειάδα αντικαταθλιπτικών φαρμάκων συνυπολογίζοντας όλα τα συμπτώματα και τις συνυπάρχουσες ασθένειες.
Είναι δε ζωτικής σημασίας για τους ασθενείς με κατάθλιψη το να ακολουθούν τη θεραπεία κατά γράμμα και να μην την διακόπτουν πρώιμα, καθώς διαφορετικά θα ακολουθήσει υποτροπή των συμπτωμάτων.
Εφόσον η αρχική θεραπεία οδηγήσει σε ύφεση των συμπτωμάτων θα πρέπει να έχει και την κατάλληλη διάρκεια ώστε να εδραιωθεί αυτή η ύφεση, καθώς επίσης και να προληφθεί μια υποτροπή. Επίσης, θα πρέπει να δοθεί προσοχή στην προληπτική θεραπεία συντήρησης ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος επανεμφάνισης της κατάθλιψης. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό εάν η/ο ασθενής είχε δύο ή περισσότερα επεισόδια κατάθλιψης τα τελευταία πέντε χρόνια. Τέλος, η ψυχολογική θεραπεία ή αλλιώς ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη της υποτροπής, καθώς επίσης και να χρησιμοποιηθεί συνδυαστικά με τη φαρμακευτική θεραπεία.
Εν ολίγοις…
Η κατάθλιψη είναι μία νόσος όπως τόσες άλλες βιολογικές νόσοι, που ταλαιπωρεί σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού. Παρότι έχει επιτελεστεί πρόοδος στην αντιμετώπισή της, ακόμη και σήμερα για κάποιους ανθρώπους αποτελεί ταμπού.
Όταν η κατάθλιψη συμπορεύεται με χρόνια νοσήματα όπως ο διαβήτης, επιδεινώνει την πρόγνωσή τους και τις επιπλοκές τους.
Χρειάζεται να είναι σε εγρήγορση τόσο οι ασθενείς όσο και οι πάροχοι υγείας, προκειμένου η κατάθλιψη να ανιχνευτεί έγκαιρα και να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά.
Είναι πολύ σημαντικό για τους ασθενείς να ακολουθούν ακριβώς τη θεραπεία που τους δίνουν οι θεράποντες ιατροί, προκειμένου να μη βιώνουν υποτροπές της κατάθλιψης. Σήμερα, υπάρχουν αρκετές δυνατότητες τόσο φαρμακευτικής αγωγής όσο και μέθοδοι ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης ή και συνδυασμοί τους προκειμένου να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης, καταλήγει η κα Τρικκαλινού.
