Γράφει ο Ιωάννης Γ. Μπαραμπούτης, M.D. Ph.D. Παθολόγος-Λοιμωξιολόγος, Διευθυντής ΕΣΥ
Καθώς βρισκόμαστε σε κρίσιμο σημείο της πανδημίας από τον κορωναïό SARS-CoV-2 (το αίτιο της λοίμωξης COVID-19) σε παγκόσμιο επίπεδο, ένα μεγάλο μέρος του κοινού, των επαγγελματιών υγείας αλλά και των πολιτικών ηγετών έχει εναποθέσει τις ελπίδες του στο πολυπόθητο εμβόλιο (ή εμβόλια), ο καθένας ίσως για λόγους, λίγο διαφορετικούς. Η φαρμακευτική βιομηχανία έχει αποδυθεί από την αρχή της πανδημίας σε έναν αγώνα ταχύτητας για την ανάπτυξη και παραγωγή εμβολίων, ενώ τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης προβάλλουν συστηματικά το θέμα. Θα λέγαμε, ότι ημέρα με την ημέρα, υπάρχει η αίσθηση ότι κάτι πολύ σημαντικό έρχεται και η αγωνία κορυφώνεται…
Μεγάλο μέρος αυτής της αγωνίας μπορεί να οφείλεται στη δυστοπική κατάσταση που βιώνουμε. Όλοι αδημονούμε να γυρίσουμε στον “παλιό καλό” τρόπο ζωής και συνήθειές μας και αυτό επίσης αφορά όλους, το κοινό, τους επαγγελματίες υγείας, τα ΜΜΕ, το πολιτικό προσωπικό.
Κάποιες φορές όμως, όταν όμως κάποιος θέλει κάτι πολύ, συχνά εγκυμονούν κίνδυνοι από την πιθανότητα λάθους. Ειδικά εάν πρόκειται για ένα τόσο περίπλοκο και ευαίσθητο θέμα, όπως την εμβολιαστική πολιτική. Είναι γνωστό σε αυτούς που ασχολούνται με το αντικείμενο των Λοιμώξεων ότι πρόκειται για ένα πεδίο όπου δύσκολα κάποιος χτίζει και εύκολα καταστρέφει. Είναι τέτοιο το πεδίο όπου ένα λάθος στην εμβολιαστική πολιτική για ένα εμβόλιο μπορεί να γεννήσει σοβαρά προβλήματα στην εφαρμογή πολιτικών για άλλα εμβόλια. Είναι παλιά και γνωστή η ιστορία των πάσης φύσεως αντι-εμβολιαστικών κινημάτων και ίσως αξίζει τον κόπο να αναλυθεί ξεχωριστά. Έχουν γραφτεί πολλά, ήδη από την αρχαιότητα, για την ανάγκη γνώσης της ιστορίας και τα προβλήματα και κινδύνους από την άγνοιά της. Το ίδιο ισχύει και για την Ιατρική και για το αντικείμενο των Λοιμώξεων και για τις επιδημίες και πανδημίες και για τον εμβολιασμό ως μέσο αντιμετώπισής τους. Τα διδάγματα της Ιστορίας των Λοιμώξεων πρέπει να αποτελούν κτήμα και οδηγό των επαγγελματιών υγείας και ειδικά αυτών που καταλαμβάνουν θέσεις ευθύνης και εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων.
Κυρίαρχα στοιχεία της φιλοσοφίας της αντιμετώπισης και ελέγχου των Λοιμώξεων, και μέσα στο νοσοκομείο και στην κοινότητα, είναι η μετριοπάθεια, το πνεύμα αλληλεγγύης και συνεργασίας και η κατανόηση της οπτικής της “άλλης πλευράς”. Μόνο έτσι και με συλλογικό τρόπο μπορούν να αντιμετωπιστούν από μια μικρής κλίμακας επιδημία λοίμωξης χειρουργικού τραύματος σε ένα μικρό νοσοκομείο μέχρι και μία πανδημία, όπως αυτή που ζούμε.
Αν τα μέλη της ομάδας Ελέγχου των Λοιμώξεων εισβάλουν ως ταύροι σε υαλοπωλείο, κουνώντας το δάκτυλο στο προσωπικό της Χειρουργικής Κλινικής που αντιμετωπίζει προβλήματα με λοιμώξεις χειρουργικού τραύματος, το “παιχνίδι” θα έχει ήδη χαθεί «από τα αποδυτήρια», το πρόβλημα δεν θα λυθεί και πιθανώς να επιδεινωθεί και τη μεγαλύτερη ευθύνη για αυτό τελικά θα φέρει η ίδια η ομάδα Ελέγχου των Λοιμώξεων και όχι το προσωπικό της Χειρουργικής Κλινικής.
Όπως διδάσκεται από την αρχή της εκπαίδευσής τους σε ειδικευόμενους στο αντικείμενο των Λοιμώξεων, ειδικά σε κέντρα με παράδοση, η προσέγγιση είναι : “Σέβομαι τη θέση σου και τον τρόπο σκέψης σου, κατανοώ το πρόβλημα και τις δυσκολίες που περνάς, έρχομαι να σε ενημερώσω για το πρόβλημα με τρόπο κατανοητό σε σένα και να σε βοηθήσω να λύσουμε μαζί το πρόβλημα, το οποίο αφορά και επηρεάζει όλους μας. Μπορείς να με εμπιστευτείς”.
Η εμπειρία έχει δείξει ότι αυτή η προσέγγιση “ανοίγει πόρτες” για συνεργασία, “ξεμπλοκάρει μυαλά” και “ξεβουλώνει αυτιά” που είναι κλειστά στην επικοινωνία. Όσο δίκιο και να νιώθει ότι έχει κάποιος, όσα ατράνταχτα και τεκμηριωμένα επιχειρήματα επιστρατεύσει, όσο καλά προετοιμασμένος και να είναι, το μήνυμα στην “άλλη πλευρά” δεν θα περάσει αν οι αισθητηριακές πύλες είναι εκεί κλειστές. Νους ορά και νους ακούει…
Η φιλοσοφία του Ελέγχου των Λοιμώξεων φυσικά και βρίσκει -και θα έπρεπε να βρίσκει- εφαρμογή στα θέματα της πανδημίας και στο συγκεκριμένο θέμα του εμβολιασμού, απλά η κλίμακα εδώ είναι πολύ μεγαλύτερη από το συνηθισμένο.
Όλοι βρίσκονται σε δύσκολη θέση, όλοι θέλουν να λυθεί το πρόβλημα το γρηγορότερο. Όλοι βομβαρδίζονται νυχθημερόν από καταιγίδα πληροφοριών για την “καταιγίδα κυτοκινών”, για το «κοκτέιλ» τoυ Προέδρου Τραμπ, για τις δεκάδες των παραγόμενων εμβολίων και για την κάθε λεπτομέρεια της πανδημίας, συχνά με αντικρουόμενες πληροφορίες, από ειδικούς, λιγότερο ειδικούς ή και μη ειδικούς.
Είναι απόλυτα αναμενόμενο ότι ο καθένας διαμορφώνει τη δική του άποψη, σύμφωνα με αυτά που τυχαίνει ή επιλέγει να ακούσει και πιστέψει, σε συνδυασμό με την ατομική του συγκρότηση και τις ιδιαίτερες συνθήκες ζωής του. Οι λογικές “υποστηρικτής και αρνητής” του εμβολίου, “υπεύθυνος και ανεύθυνος”, “λογικός και παράλογος”, “υψηλής, μέσης, χαμηλής νοημοσύνης, ή/και ψεκασμένος“ πολίτης αποτελούν υπεραπλουστεύσεις και εγκυμονούν κινδύνους και ως προς την τύχη της όποιας εμβολιαστικής πολιτικής αποφασιστεί τελικά αλλά και γενικότερα.
Ένα από τα πρώτα μηνύματα που θα πρέπει να “περάσουν” είναι αυτό της προστασίας του δικαιώματος του κάθε πολίτη να διατηρήσει τη δική του άποψη για το θέμα του εμβολιασμού. Πιο σωστά, ο πολίτης πρέπει να διατηρεί το δικαίωμα της προσωπικής του άποψης αλλά και την υποχρέωση και ευθύνη να τη διαμορφώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.
Εδώ εμφανίζεται το επόμενο στοίχημα, που είναι η επαρκής ενημέρωση, με ΚΥΡΙΑ ΕΥΘΥΝΗ της πολιτικής ηγεσίας, των επαγγελματιών υγείας σε θέσεις ευθύνης και των μέσων ενημέρωσης.
Δεν είναι καθόλου απλό το θέμα του εμβολιασμού έναντι της πανδημίας. Είναι πολύ πιο περίπλοκο, για παράδειγμα, από αυτό του εμβολιασμού έναντι της νέας γρίπης το 2009, όπου ήταν πραγματικά ξεκάθαρο από την αρχή ότι ο άμεσος εμβολιασμός ήταν αναγκαίος και ασφαλής, πρακτικά μονόδρομος. Και οι ενδιαφερόμενοι, που εδώ είναι όλος ο λαός, δεν ψάχνουν ούτε για δυσνόητους επιστημονικούς όρους και ιατρικό λόγο επιστημονικού συνεδρίου αλλά ούτε για ελλιπή πληροφόρηση και απλουστεύσεις που υποτιμούν τη νοημοσύνη του, χρειάζεται να βρεθεί η “γνωστή” χρυσή τομή.
Θα πρέπει να γίνει ξεκάθαρο ότι ο εμβολιασμός είναι ένα από τα όπλα της ανθρωπότητας και της επιστημονικής κοινότητας έναντι της πανδημίας και όχι η λύση και θεραπεία για τα πάντα, η “πανάκεια”.
Θα πρέπει να μεταφέρονται σαφείς και περιεκτικές πληροφορίες για τα διάφορα εμβόλια.
- -Παρασκευάζονται εμβόλια με “πιο παλιά” τεχνολογία και εμβόλια με εντελώς καινούρια τεχνολογία. Δεν υπάρχει προηγούμενο εγκεκριμένο εμβόλιο που να έχει παρασκευαστεί με την τεχνολογία του mRNA, η οποία, από την άλλη πλευρά, δεν είναι καινούρια αλλά μελετάται και αναπτύσσεται εδώ και δεκαετίες. Είναι απόλυτα φυσιολογικό να υπάρχουν περισσότερες απορίες και επιφυλακτικότητα, ακόμη και μεταξύ των επαγγελματιών υγείας, για τα εμβόλια νεότερης τεχνολογίας.
- -Αυτή τη στιγμή υπάρχουν περιορισμένες πληροφορίες για όλα τα εμβόλια και βρισκόμαστε όλοι σε αναμονή για περισσότερες. Η πληροφορία είναι πάντα πιο αξιόπιστη όταν διασταυρώνεται και περνά από έλεγχο από “ανεξάρτητο” παράγοντα ή αρχή. Στην ιατρική, αυτό γίνεται μέσω των εγχώριων και διεθνών επιστημονικών ενώσεων και εποπτικών/ρυθμιστικών οργανισμών (παράδειγμα, ο οργανισμός MHRA στη Μεγάλη Βρετανία, που πρόσφατα χορήγησε επείγουσα έγκριση για εμβολιασμό με συγκεκριμένα σκευάσματα) καθώς και με δημοσιεύσεις σε peer review ιατρικά περιοδικά. Peer review σημαίνει ότι το κείμενο προς δημοσίευση έχει ελεγχθεί εξονυχιστικά και έχει δοθεί έγκριση προς δημοσίευση από ομάδα συνεργατών του περιοδικού, οι οποίοι αφενός έχουν εξειδίκευση και εμπειρία στο αντίστοιχο αντικείμενο και αφετέρου δεν έχουν εμπλακεί με οποιοδήποτε τρόπο στη συγκεκριμένη μελέτη ούτε έχουν οποιαδήποτε άλλη σχέση και εξάρτηση με τους συγγραφείς της μελέτης ή με τη φαρμακευτική εταιρεία που χρηματοδότησε τη μελέτη.
Δύο σημειώσεις αντί επιλόγου:
Υπάρχουν πολλές αναλογίες μεταξύ του θέματος του εμβολιασμού με το δικαίωμα και υποχρέωση της ψήφου στις εκλογές για την ανάδειξη κυβέρνησης. Ίσως είναι μια ευκαιρία για μια “εθνική ενδοσκόπηση” πάνω στο θέμα του πώς αποφασίζουμε τι ψηφίζουμε, πώς ψηφίσαμε στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες, ποια η ευθύνη αυτού που ψηφίζει, αυτού που επιζητεί την ψήφο και αυτού που προσπαθεί να “επηρεάσει” την ψήφο του άλλου…
Στο τέλος της ημέρας, τα πιο δύσκολα ερωτήματα είναι πάντα τα πιο απλά. Τα πολύ απλά και συνάμα δύσκολα ερωτήματα για τον επαγγελματία υγείας – και ιδιαίτερα εδώ τον “ειδικό” στις Λοιμώξεις- είναι : “Γιατρέ μου, ειδικέ γιατρέ μου, να κάνω το εμβόλιο και ποιο από όλα; Εσύ και οι δικοί σου άνθρωποι θα κάνετε το εμβόλιο και ποιο από όλα;”
Δεν είναι λάθος για έναν ”ειδικό” να πει “δεν γνωρίζω, δεν γνωρίζω ακόμη, θέλω περισσότερα δεδομένα”, αντίθετα είναι στάση ευθύνης και ισχύει για οποιοδήποτε ζήτημα που καλείται ο ειδικός να αντιμετωπίσει. Ο “ειδικός” σε ένα αντικείμενο λειτουργεί με βάση την προηγούμενη εμπειρία του, που μετουσιώνεται σε αυτό που λέμε “ένστικτο” (στα αγγλικά χρησιμοποιούνται οι όροι gut feeling ή intuition) και με την υπάρχουσα πληροφορία και με βάση αυτά παίρνει αποφάσεις και δίνει συμβουλές για δύσκολα προβλήματα που άπτονται του αντικειμένου του. Κάποιες φορές μπορεί να συμβουλεύσει να «γίνουν πολλά» και κάποιες φορές ισχύει το «less is more” αγγλιστί. Ταυτόχρονα ας σημειωθεί ότι “ο ειδικός” δεν είναι υπεράνω κριτικής. Κρίνεται, όπως όλοι σε αυτή την πανδημία που ζούμε, από το αποτέλεσμα…
