Η φυματίωση επιστρέφει από το παρελθόν και απειλεί χιλιάδες ζωές σε ολόκληρο τον πλανήτη. Το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού έχει μολυνθεί από τον βάκιλο της φυματίωσης και η κατάσταση μπορεί να τεθεί σύντομα εκτός ελέγχου, αν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προειδοποιεί ότι η κακή χρήση των φαρμάκων για την ασθένεια αλλά και η έλλειψη χρηματοδότησης για την έρευνα είναι πιθανό να επιδεινώσουν το πρόβλημα τα επόμενα χρόνια.
Τα ανθεκτικά στελέχη της φυματίωσης εντοπίζονται σε 70 χώρες, με γιατρούς από την Ινδία, την Ιταλία και το Ιράν να αναφέρουν περιπτώσεις ασθενών που δεν ανταποκρίθηκαν ούτε στο ελάχιστο στη θεραπεία που τους δόθηκε. Τα στοιχεία δείχνουν ότι η φυματίωση σκοτώνει πλέον περισσότερους ανθρώπους από κάθε άλλη μεταδοτική νόσο με εξαίρεση το AIDS.
Οι περισσότεροι θάνατοι καταγράφονται στην Ινδία, την Κίνα, την Ινδονησία και τη Νότιο Αφρική, ενώ υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο περίπου 9 εκατομμύρια άνθρωποι προσβάλλονται από την ασθένεια ανεβάζοντας τον αριθμό των φορέων του βακίλου στα 2 δισεκατομμύρια.
Η εμφάνιση ανθεκτικών στελεχών του βακίλου τα τελευταία χρόνια απειλεί να τινάξει στον αέρα την επιτυχημένη καμπάνια του ΠΟΥ για την αντιμετώπιση της ασθένειας η οποία είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση των θανάτων κατά 40% τη δεκαετία 1990 – 2000. Οι επιστήμονες μάλιστα εκφράζουν ανησυχίες ότι με τα νέα δεδομένα μπορεί να εκτροχιαστεί η στρατηγική του ΠΟΥ για εκρίζωση της ασθένειας μέχρι το 2050.
Η κατάσταση στην Ελλάδα δεν είναι τόσο δραματική, αλλά δεν αφήνει και κανένα περιθώριο για εφησυχασμό. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι το ποσοστό των περιστατικών φυματίωσης που είναι ανθεκτικά σε δύο φάρμακα ανέρχεται σε 5 – 10 ανθρώπους ανά 100.000 πληθυσμού. Το 2011 νοσηλεύτηκαν στο νοσοκομείο Παπανικολάου της Θεσσαλονίκης 67 άτομα με φυματίωση. Οι 27 από αυτούς ήταν ιδιαίτερα ανθεκτικοί στην αγωγή που χορηγήθηκε.
Οι Eλληνες ειδικοί επισημαίνουν ότι «το πρόβλημα δεν είναι ποσοτικό αλλά ποιοτικό, γιατί ένας ασθενής με πολυανθεκτική φυματίωση θα μολύνει κι άλλους ανθρώπους». Σύμφωνα με στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ το 2011 δηλώθηκαν 600 περιστατικά σε ολόκληρη τη χώρα. Με δεδομένη την εκτίμηση ότι δηλώνεται μόνο ένα στα τρία περιστατικά υπολογίζεται ότι ο αριθμός των ανθρώπων που νόσησαν πέρυσι ξεπερνά τους 1.500.
Στο σημερινό τεύχος του «Εθνους Υγεία» δίνονται απαντήσεις σε όλα τα ερωτήματα που αφορούν αυτή την επικίνδυνη ασθένεια.
Τι πρέπει να προσέξουμε
Ποια είναι τα κύρια συμπτώματα
Τι είναι η φυματίωση;
Πρόκειται για μια λοίμωξη που επηρεάζει τους πνεύμονες και είναι γνωστή στην ανθρωπότητα εδώ και χιλιετίες. Σημάδια που φανερώνουν την ύπαρξη φυματίωσης έχουν εντοπιστεί σε αιγυπτιακές μούμιες και σε οστά με ηλικία 5.000 ετών. Η ασθένεια προκαλείται από το μυκοβακτηρίδιο της φυματίωσης ή βάκιλο του Koch. Η ασθένεια εξαπλώνεται με αερομεταφερόμενα σταγονίδια, όταν ένα άτομο που έχει προσβληθεί μιλάει, φταρνίζεται ή βήχει. Η μετάδοσή του γίνεται τις περισσότερες φορές στο οικογενειακό ή το εργασιακό περιβάλλον. Σε σπάνιες περιπτώσεις έχει καταγραφεί και μετάδοση από έγκυο στο έμβρυο. Για να προσβληθεί κάποιος, ωστόσο, χρειάζεται παρατεταμένη επαφή με το άτομο που φέρει τον βάκιλο, ενώ ακόμα και σε αυτή την περίπτωση είναι πιθανό να μην εμφανιστούν συμπτώματα της νόσου. Στην περίπτωση που η φυματίωση μείνει χωρίς θεραπεία μπορεί να είναι μοιραία. Με σωστή φροντίδα, ωστόσο, η μεγάλη πλειονότητα των ασθενών θεραπεύεται.
Ποια είναι τα συμπτώματα της φυματίωσης;
Τα συμπτώματα της φυματίωσης είναι συνήθως τα εξής: Βήχας με διάρκεια άνω των τριών εβδομάδων που συνοδεύεται από πτύελα τα οποία περιέχουν αίμα, ακούσια απώλεια βάρους, χαμηλός πυρετός, κόπωση, νυχτερινές εφιδρώσεις, απώλεια της όρεξης, ρίγη, και πόνος στον θώρακα κατά τη διάρκεια της αναπνοής ή του βήχα.
Η φυματίωση μπορεί να συμβεί σε διάφορα μέρη του σώματος όπως στις αρθρώσεις, στα οστά, στο ουροποιητικό σύστημα, στο κεντρικό νευρικό σύστημα, στον μυελό των οστών και στο λεμφικό σύστημα. Στις περιπτώσεις όπου η ασθένεια εντοπίζεται σε όργανα εκτός των πνευμόνων τα συμπτώματα είναι διαφορετικά.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ MANTOUX ΚΑΙ Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Φάρμακα, επιπλοκές και πώς γίνεται η διάγνωση
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Το πιο γνωστό και διαδεδομένο διαγνωστικό εργαλείο για τη φυματίωση είναι η δερματική δοκιμασία Mantoux (Μαντού). Για να γίνει η εξέταση μια μικρή ποσότητα της ουσίας φυματίνη εισάγεται στο δέρμα του πήχη. Μέσα σε δύο ή τρεις ημέρες το χέρι ελέγχεται για να διαπιστωθεί αν υπάρχει αντίδραση στο υλικό της ένεσης.
Το τεστ θα βγει θετικό στην περίπτωση που το δέρμα είναι σκληρό και πρησμένο στο σημείο της ένεσης. Αυτό τις περισσότερες φορές αποτελεί ένδειξη φυματίωσης. Η δοκιμασία Μαντού δεν είναι αλάνθαστη και υπάρχουν πιθανότητες να βγει ψευδώς θετική ή ψευδώς αρνητική. Ενα ψευδώς θετικό αποτέλεσμα το οποίο θα υποδείξει λανθασμένα ότι κάποιος έχει προσβληθεί από την ασθένεια, μπορεί να οφείλεται στο γεγονός ότι έχει μολυνθεί από άλλο μυκοβακτηρίδιο ή ότι έχει εμβολιαστεί με BGC, ένα εμβόλιο κατά της φυματίωσης που χρησιμοποιείται ευρέως σε χώρες με υψηλά ποσοστά της νόσου. Αντίθετα, ένα ψευδώς αρνητικό αποτέλεσμα μπορεί να σημαίνει ότι η μόλυνση είναι πολύ πρόσφατη καθώς χρειάζονται οκτώ με δέκα εβδομάδες για να αντιδράσει το σώμα στη δερματική δοκιμασία.
Μπορεί επίσης να σημαίνει ότι το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς έχει εξασθενήσει λόγω λήψης χημειοθεραπείας ή σοβαρών ασθενειών όπως το AIDS. Μια άλλη πιθανότητα για να βγει η εξέταση ψευδώς αρνητική είναι να έχει προηγηθεί εμβολιασμός με ζωντανό ιό. Τέλος, μπορεί να έχει γίνει λάθος στην εκτέλεση της δοκιμασίας με την εισαγωγή της φυματίνης να είναι βαθιά στο δέρμα, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα να μην είναι ορατή η αντίδραση. Αλλες εξετάσεις που μπορούν να δείξουν τη σοβαρότητα της ασθένειας είναι η ακτινογραφία θώρακος και οι εξετάσεις πτυέλων.
Πώς θεραπεύεται η φυματίωση;
Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα οι ασθενείς με φυματίωση νοσηλεύονταν σε απομακρυσμένα σανατόρια, αφού οι επιστήμονες της εποχής εκτιμούσαν ότι ο καθαρός κρύος αέρας και η άφθονη τροφή αρκούσαν για να θεραπευτεί η ασθένεια.
Σήμερα, ωστόσο, είναι γνωστό ότι η φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητη για τη θεραπεία. Συνήθως λαμβάνονται αντιβιοτικά για μια περίοδο από έξι έως 12 μήνες έτσι ώστε να καταστραφεί ο βάκιλος.
Η χρονική διάρκεια της θεραπείας ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία, τη γενική κλινική κατάσταση του ασθενούς, τα αποτελέσματα των τεστ ευαισθησίας και το αν η ασθένεια είναι «ενεργή» ή «ανενεργή». Επειδή το βακτήριο που προκαλεί τη φυματίωση αναπτύσσεται αργά η θεραπεία για «ενεργή» λοίμωξη έχει μεγαλύτερη χρονική διάρκεια. Μετά από μερικές εβδομάδες η ασθένεια παύει να είναι μεταδοτική, αλλά η συνέχεια και η ολοκλήρωση της θεραπείας είναι απολύτως απαραίτητη. Η αθεράπευτη ενεργή νόσος μπορεί να εξαπλωθεί σε άλλα μέλη του σώματος και να προκαλέσει απειλητικές για τη ζωή του ασθενούς επιπλοκές. Μία από τις σοβαρότερες επιπλοκές είναι η αναζωπύρωση της ασθένειας και η ανάπτυξη στελεχών που είναι ανθεκτικά στα φάρμακα.
Τέλος, η φυματίωση που δεν έχει διαγνωστεί σε αρχικό στάδιο και δεν έχει θεραπευτεί νωρίς μπορεί να προκαλέσει μόνιμες βλάβες στους πνεύμονες.
Πώς προλαμβάνεται η φυματίωση;
Ο αποτελεσματικότερος τρόπος είναι το εμβόλιο κατά της ασθένειας, το οποίο γίνεται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό. Για την προστασία της δημόσιας υγείας η πρόληψη γίνεται με έλεγχο και έγκαιρη θεραπεία, προτού ο ασθενής αναπτύξει ενεργή νόσο ώστε να ληφθούν οι απαραίτητες προφυλάξεις.
