Πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση, τα δύο όπλα κατά του καρκίνου, σύμφωνα με τους επιστήμονες, οι οποίοι επισημαίνουν ότι μεγάλο … μέρος των περιστατικών μπορεί να αποφευχθεί μέσω της πρόληψης και μεγάλο μέρος των θανάτων μπορεί να αποφευχθεί μέσω της έγκαιρης διάγνωσης και της θεραπευτικής αντιμετώπισης.
Όλος ο κόσμος μπορεί να ενώσει τις δυνάμεις του για την καταπολέμηση της παγκόσμιας επιδημίας του καρκίνου, επισημαίνει ο ΠΟΥ, με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας κατά του Καρκίνου που καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της Διεθνούς Ένωσης κατά του Καρκίνου και εορτάζεται κάθε χρόνο στις 4 Φεβρουαρίου.
Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα έχει θέμα «Μαζί, είναι δυνατόν», διότι μόνον αν κάθε άνθρωπος, πολίτης, οργανισμός ή κυβέρνηση αναλάβουν την ευθύνη που τους αναλογεί τότε θα ελαττωθούν οι πρόωροι θάνατοι από καρκίνο και άλλες μη μεταδοτικές ασθένειες κατά 25% μέχρι το 2025.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι 84 εκατομμύρια άνθρωποι θα πεθάνουν από καρκίνο κατά τη δεκαετία 2005- 2015. Κάθε χρόνο, ο καρκίνος σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους από ό,τι το AIDS, η ελονοσία και η φυματίωση μαζί.
Κάθε χρόνο περίπου 7,6 εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους από καρκίνο (13% περίπου του συνόλου των θανάτων το 2008) και οι θάνατοι αναμένεται να φθάσουν τα 11 εκατομμύρια ετησίως έως το 2030.
Οι νέες διαγνώσεις καρκίνου παγκοσμίως ανέρχονται σε περίπου 11 εκατομμύρια ετησίως (το 70% των οποίων σε χώρες μέσου και χαμηλού εισοδήματος) και η νόσος αποτελεί ένα από τα κύρια αίτια θανάτου (το δεύτερο, μετά τις καρδιαγγειακές νόσους, στις αναπτυγμένες χώρες). Αν οι σημερινές τάσεις αύξησης του καρκίνου συνεχιστούν, ο εκτιμώμενος αριθμός νέων διαγνώσεων ανά έτος αναμένεται να αυξηθεί στα 16 εκατομμύρια έως το 2020. Οι πάσχοντες από καρκίνο ανέρχονται σε περίπου 24,6 εκατομμύρια άτομα σε όλο τον κόσμο, αριθμός που αναμένεται να αυξηθεί στα 30 εκατομμύρια έως το 2020.
Στην Ευρώπη, κάθε χρόνο διαγιγνώσκονται 3,2 εκατομμύρια νέα περιστατικά καρκίνου, κυρίως του πνεύμονα, του στομάχου, του ήπατος, του μαστού και του ορθού, και πάνω από 1 εκατομμύριο ασθενείς χάνουν τη ζωή τους. Παρά την πρόοδο που σημειώνεται στην έρευνα και τη θεραπεία της ασθένειας αυτής, ο καρκίνος παραμένει σοβαρή μάστιγα για την υγεία, δημιουργώντας τεράστια επιβάρυνση στους ασθενείς, τις οικογένειές τους και τις κοινωνίες.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, η θνησιμότητα από καρκίνο παραμένει γενικά χαμηλότερη απ’ ό,τι στις υπόλοιπες αναπτυγμένες χώρες. Μεταξύ των 34 χωρών μελών του ΟΟΣΑ, η Ελλάδα κατατασσόταν το 2004 στη 19η θέση ως προς τη θνησιμότητα στους άνδρες και στην 23η στις γυναίκες. Όμως, η ευνοϊκή θέση της χώρας είναι σε κάποιο βαθμό πλασματική λόγω ελλείψεων στη διάγνωση, σφαλμάτων στην ταξινόμηση και κυρίως λόγω της έλλειψης εθνικού αρχείου νεοπλασιών.
Ωστόσο, στη χώρα μας, σε αντίθεση με τις περισσότερες αναπτυγμένες χώρες, παρατηρείται μεταξύ των ετών 1980- 2004 σταθερή αυξητική τάση στους θανάτους από καρκίνο τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες. Στους άνδρες, πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο είναι ο καρκίνος του πνεύμονα και ακολουθούν του προστάτη και του παχέος εντέρου. Στις γυναίκες, πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο είναι ο καρκίνος του πνεύμονα και ακολουθούν του μαστού και του παχέος εντέρου.
Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, ένα ποσοστό που υπερβαίνει το 30% των καρκίνων μπορεί να προληφθεί. Περίπου το 30% των θανάτων από καρκίνο οφείλονται σε: υψηλό δείκτη μάζας σώματος, χαμηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, έλλειψη σωματικής άσκησης, κάπνισμα και χρήση αλκοόλ.
Το κάπνισμα είναι παγκοσμίως η κυριότερη αιτία καρκίνου που μπορεί να προληφθεί. Εκτιμάται ότι 25%- 30% των περιστατικών καρκίνου στις αναπτυγμένες χώρες σχετίζονται με το κάπνισμα. Τα οφέλη από τη διακοπή του καπνίσματος είναι εμφανή σε 5 χρόνια και γίνονται ακόμη πιο ισχυρά με το πέρασμα του χρόνου.
Η παχυσαρκία είναι ο δεύτερος σημαντικότερος παράγοντας κινδύνου για χρόνιες νόσους στις δυτικές κοινωνίες και παρουσιάζει σαφή σχέση με τον καρκίνο του παχέος εντέρου, του μαστού (σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες), του ενδομητρίου, του νεφρού και του οισοφάγου (αδενοκαρκίνωμα).
Υπάρχουν σαφή στοιχεία που δείχνουν ότι η τακτική σωματική άσκηση μειώνει τον κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου, ενώ φαίνεται ότι συμβάλλει επίσης στη μείωση του κινδύνου για καρκίνο του μαστού, του ενδομητρίου και του προστάτη.
Αρκετές επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν την προστατευτική δράση της υψηλής κατανάλωσης φρούτων και λαχανικών έναντι του κινδύνου για διάφορους τύπους καρκίνου και ιδίως για τον καρκίνο του παχέος εντέρου και του ορθού, του οισοφάγου, του στομάχου και του παγκρέατος.
Τα επιδημιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο της στοματικής κοιλότητας, του φάρυγγα και του λάρυγγα και για καρκίνωμα οισοφάγου από πλακώδες επιθήλιο.
Τέλος, ο ήλιος και ιδίως οι υπεριώδεις ακτινοβολίες του αποτελούν το κύριο αίτιο καρκίνου του δέρματος. Η καλύτερη πρόληψη είναι η πλήρης αποφυγή της έκθεσης στον ήλιο ή τουλάχιστον η αποφυγή έκθεσης από τις 11 π.μ. έως τις 3 μ.μ. που οι υπεριώδεις ακτίνες είναι πιο έντονες.
Κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες
Από αρκετές μελέτες προκύπτει ότι το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο του ατόμου σχετίζεται με την πιθανότητα εμφάνισης κάποιων μορφών καρκίνου. Οι καρκίνοι του πνεύμονα, του στομάχου και του οισοφάγου εμφανίζονται συχνότερα στα κατώτερα οικονομικά και κοινωνικά στρώματα. Ο καρκίνος του μαστού εντοπίζεται συχνότερα στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, ενώ του τραχήλου της μήτρας στα κατώτερα, για την ακρίβεια, ο καρκίνος του τραχήλου, ο οποίος προκαλείται από τον ιό HPV, είναι η κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο μεταξύ των γυναικών στις χώρες χαμηλού εισοδήματος.
Το σύνολο μάλιστα της θνησιμότητας από κακοήθεις νεοπλασίες φαίνεται να σχετίζεται άμεσα και ισχυρά με το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, τη χρόνια ψυχοκοινωνική επιβάρυνση και καταστάσεις όπως η ανεργία κ.ο.κ. Έχει επίσης πλήρως τεκμηριωθεί ότι για τις περισσότερες μορφές καρκίνου (π.χ. του πνεύμονα, του παχέος εντέρου και του μαστού) άτομα χαμηλότερου κοινωνικοοικονομικού επιπέδου έχουν μειωμένη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας, με αποτέλεσμα ανεπαρκή πρόληψη, διάγνωση του καρκίνου σε πιο προχωρημένα στάδια και πλημμελή θεραπεία.
Εμβολιασμός κατά των ιών που προκαλούν καρκίνο
Καρκίνος του τραχήλου της μήτρας: ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ο δεύτερος σε συχνότητα καρκίνος που πλήττει τις γυναίκες ηλικίας 15-44 ετών στην Ε.Ε. Το κύριο αίτιο του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας είναι η επίμονη λοίμωξη του γεννητικού συστήματος από τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV). Στην Ευρώπη έχουν εγκριθεί δύο προληπτικά εμβόλια κατά του HPV. Και τα δύο εμβόλια παρέχουν προστασία έναντι των τύπων 16 και 18 του HPV, που εκτιμάται ότι ευθύνονται για 73% των περιστατικών καρκίνου του τραχήλου στην Ευρώπη. Η χρήση εμβολίου κατά του HPV συνιστάται σε όλα τα κορίτσια ηλικίας 12 έως 15 ετών.
Καρκίνος του ήπατος: κάθε χρόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση καταγράφονται περίπου 30.000 νέα περιστατικά καρκίνου του ήπατος, για την πλειονότητα των οποίων ευθύνεται η χρόνια λοίμωξη από τον ιό της ηπατίτιδας Β (HBV) και τον ιό της ηπατίτιδας C (HCV). Εδώ και μία εικοσαετία υπάρχει αποτελεσματικό εμβόλιο κατά του HBV, αλλά τα ποσοστά κάλυψης από το εμβόλιο αυτό ποικίλλουν από χώρα σε χώρα. Δεδομένου ότι ο εκλεκτικός εμβολιασμός μόνο των ομάδων υψηλού κινδύνου δεν φαίνεται να αποδίδει, απαιτείται καθολικός εμβολιασμός όλων των παιδιών έναντι του HBV.
Αποφυγή των καρκινογόνων παραγόντων του περιβάλλοντος
Διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η ρύπανση της ατμόσφαιρας, τα κατάλοιπα φυτοφαρμάκων στο πόσιμο νερό ή τις τροφές, οι διοξίνες ή τα χημικά απόβλητα, έχουν συνδεθεί με αύξηση διαφόρων τύπων καρκίνου. Ο Ευρωπαϊκός Κώδικας κατά του Καρκίνου συνιστά να εφαρμόζονται αυστηρά οι οδηγίες για αποφυγή έκθεσης σε γνωστές καρκινογόνες ουσίες και να ακολουθούνται οι οδηγίες υγιεινής και ασφάλειας για ουσίες που είναι δυνητικά καρκινογόνες και οι επίσημες κρατικές οδηγίες για προστασία από τις ακτινοβολίες.
Όσο νωρίτερα διαγνωστεί ένας καρκίνος τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες επιβίωσης, υπογραμμίζουν οι επιστήμονες. Για ορισμένους τύπους καρκίνου υπάρχουν προληπτικές εξετάσεις, οι οποίες είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές και μπορούν να σώσουν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Για τις γυναίκες είναι η μαστογραφία και το Τεστ Παπανικολάου (ΠΑΠ) και για τους άνδρες η εξέταση PSA.
Τα μέχρι σήμερα επιστημονικά δεδομένα δείχνουν ότι η περιοδική γυναικολογική εξέταση των γυναικών σε συνδυασμό με Pap test οδηγούν σε μείωση κατά 70% της θνησιμότητας από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Ωστόσο, σύμφωνα με ανεπίσημα δεδομένα, μόνο το 25-30% των Ελληνίδων που θα έπρεπε να κάνουν Pap test, υποβάλλονται σε έλεγχο και μάλιστα μόλις μία φορά τα 2-3 έτη. Αντιστοίχως, ο μαστογραφικός έλεγχος μπορεί να μειώσει τη θνησιμότητα λόγω καρκίνου του μαστού σε γυναίκες έως και 35%. Ωστόσο, σύμφωνα με ανεπίσημα στοιχεία μόλις το 40%-50% των γυναικών που πρέπει να κάνει κλινικό έλεγχο για καρκίνο του μαστού ελέγχεται.
Ο προσυμπτωματικός έλεγχος στον ασυμπτωματικό πληθυσμό είναι πολύ σημαντικός. Στόχος του είναι να εντοπίσει τα άτομα με ανωμαλίες που υποδηλώνουν μια προ-καρκινική κατάσταση ή μια πιθανή μελλοντική καρκινική κατάσταση, και να τους παραπέμψει αμέσως για τη διάγνωση και τη θεραπεία. Τα προγράμματα προληπτικού ελέγχου είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά για τους συχνούς τύπους καρκίνου, επισημαίνουν οι επιστήμονες.
